De intersectionaliteit van klimaatverandering en genderongelijkheid
Klimaatverandering raakt Zuidelijk Afrika hard. Tijdens de FOS-partnerbijeenkomst lag de nadruk op gendersensitieve oplossingen en rechtvaardige transities.
Zimbabwe
In 1980 maakten de Zimbabwe African People’s Union (ZAPU) en de Zimbabwe African National Union (ZANU) een einde aan het blanke, racistische minderheidsbewind van het toenmalige Rhodesië. Zimbabwe werd volledig onafhankelijk. Kanaän Banaan van ZANU werd de eerste zwarte president van 1980-1987, terwijl Robert Mugabe – ook van ZANU – werd uitgeroepen tot premier.
Kort na de onafhankelijkheid leidden meningsverschillen tussen de twee bevrijdingsbewegingen echter tot etnisch en politiek geweld tegen de ZAPU en haar aanhangers. Het geweld eindigde met de ondertekening van een Eenheidsakkoord in 1987.
Bij de ondertekening van het Eenheidsakkoord fuseerden de twee politieke partijen tot één partij, de Zimbabwe African National Union – Patriotic Front (ZANU-PF). Robert Mugabe nam de rollen van eerste secretaris en voorzitter van de partij op zich. Hij leidde het land van 1980 tot 2017, toen hij van de macht werd verdreven. Sinds 2018 is Emmerson Mnangagwa president.
- Van 1980 tot 2017 bestuurd door Mugabe
- Veel protest tegen de repressie vanuit vakbonden en middenveld
- Beperkte toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg, vooral in rurale gebieden
- >90% van de bevolking zit zonder (formeel) werk
- Vooral vrouwen hebben informeel of onzeker werk
In 2008 mondden de algemene verkiezingen niet uit in regelrechte presidentsverkiezingen. Ze dwongen ZANU-PF wel om de macht te delen binnen een regering van nationale eenheid met de twee formaties van de oppositiebeweging Movement for Democratic Change (MDC), met name [MDC T] onder leiding van Morgan Tsvangirai en [MDC M] onder leiding van Arthur Mutambara. De deal, die inging vanaf 2009, eindigde in 2013. ZANU-PF verwierf toen een duidelijke meerderheid in de algemene verkiezingen en bestuurde het land alleen, met Mugabe aan het roer tot 2017. De huidige president, Emmerson Mnangagwa, werd president na de verkiezingen van 2018.
In de latere jaren van Mugabe’s bewind kwam er kritiek vanuit het middenveld op de repressie en impopulaire hervormingen. Die problemen zijn niet verdwenen onder de huidige regering. Hoewel het recht op vereniging is vastgelegd in de Zimbabwaanse grondwet, blijft de ruimte voor het maatschappelijk middenveld krimpen. Vakbonden en mensenrechtenactivisten worden geïntimideerd en bedreigd door de staat. Protesten van het maatschappelijk middenveld worden door de regering gezien als pogingen van westerse landen om het regime omver te werpen. Ze worden dus vaak met geweld onderdrukt. De staat wijzigt steeds vaker de wetgeving om de ruimte voor het middenveld te beperken.
Tegelijk blijft de Zimbabwaanse economie achteruitgaan. In 2016 introduceerde de overheid een lokaal betaalmiddel, de zogenaamde bond notes (obligaties of schuldpapier). Ze koppelde de wisselkoers van deze Zimbabwaanse obligaties 1 op 1 aan de Amerikaanse dollar (USD). Het schuldinstrument kon alleen in Zimbabwe worden gebruikt, wat de crisis in het land verergerde. Na de introductie werd het land geconfronteerd met een enorm liquiditeitsprobleem. Mensen stonden uren, dagen in de rij om toegang te krijgen tot contant geld van banken. De enorme inflatie die volgde, maakte spaargeld waardeloos en resulteerde in brandstof- en voedseltekorten. Om de cashflowproblemen aan te pakken, voerde Zimbabwe een mobiel geldsysteem in. Maar de tarieven voor mobiel geld en contante overschrijvingen verschillen, in het nadeel van degenen die geen contant geld hebben. Om die reden liet de regering de bond notes varen en schakelde ze van 2009 tot 2018 over op de USD als wettig betaalmiddel. In 2018 introduceerde de overheid opnieuw een lokaal betaalmiddel, de Real Time Gross Settlement (RTGS). De RGTS kampt echter met dezelfde problemen als de bond notes.
In de eerste decennia na de onafhankelijkheid volgde de overheid een socialistische ideologie. Ze zorgde voor hoogwaardige gezondheidszorg en goed onderwijs voor iedereen, met goede resultaten. De openbare gezondheidszorg in Zimbabwe werd geprezen als een van de beste in Afrika. De huidige economische crisis heeft een deel van die vooruitgang uitgehold. Sinds de jaren 2000 staat de gezondheidszorg steeds lager op de politieke en budgettaire agenda’s. De gevolgen zijn catastrofaal. Er is een tekort aan medicatie. De apparatuur en infrastructuur zijn beperkt en verouderd. Gezondheidswerkers verhuizen naar andere landen op zoek naar betere arbeidsomstandigheden. Verder wordt het gezondheidssysteem systematisch geprivatiseerd. Van patiënten wordt steeds meer verwacht dat ze de gezondheidszorg zelf betalen, ondanks hun economische situatie. Vrouwen, jongeren en andere belangrijke bevolkingsgroepen worden onevenredig getroffen. Alleen een breed en uitgebreid gezondheidssysteem gefinancierd door de overheid en gebaseerd op burgerparticipatie kan betaalbare, hoogwaardige en toegankelijke gezondheidszorg garanderen.
De zwakke economie heeft ook meer werknemers, vooral vrouwen, in informeel werk geduwd. Ze hebben niet langer een sociaal vangnet, waardoor de ongelijkheid toeneemt. De komst van covid-19 heeft de sociaal-economische problemen nog verergerd. Door de pandemie ging de onzekere werksituatie nog meer gepaard met gendergerelateerd geweld. Vanwege die intersectionele problemen vormt gendergelijkheid het middelpunt van het programma in Zimbabwe. We steunen vakbonden en andere middenveldorganisaties die strijden voor waardig werk.
Zimbabwe stevent af op nationale verkiezingen in 2023. De verkiezingen worden fel betwist tussen de huidige president, Emmerson Mnangagwa van ZANU-PF en de nieuwgevormde Citizens Coalition for Change (CCC) onder leiding van Nelson Chamisa, de voormalige voorzitter van de Movement for Democratic Change Alliance (MDC-A).
FOS in Zimbabwe
Onder leiding van Tine Cornillie volgt ons regionale team in Johannesburg, Zuid-Afrika, de Zimbabwaanse partners op. Thibaud Dezyn, diensthoofd Programma, ondersteunt hen vanuit Brussel.
We besteden veel aandacht aan de organisatie en mobilisatie van werknemers, aan gezondheid, gendergelijkheid en genderidentiteit. Samen met Zimbabwaanse organisaties streven we naar betere werk- en leefomstandigheden voor werknemers in de landbouwsector, de plattelandsgemeenschappen en de informele economie, voor vrouwen en de LGBTI+ gemeenschap.
We stimuleren ook uitwisselingen tussen de partners, zowel binnen de grenzen van Zimbabwe als regionaal.
Meer weten over wat we bereikten in Zimbabwe? Lees ons jaarverslag!
Onze partners in Zimbabwe
GAPWUZ – Vakbond van landarbeiders in Zimbabwe
General Agriculture and Plantation Workers Union of Zimbabwe
GAPWUZ verenigt arbeiders in de landbouwsector en verdedigt hun belangen. De vakbond werkt actief samen met de Community Working Group of Health (CWGH), een voormalige partner van FOS en een strategische bondgenoot in Zimbabwe. Samen komen ze op voor de gezondheidsrechten van werknemers op de werkplek en in hun gemeenschappen.
LEDRIZ - Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Economische Ontwikkeling van Zimbabwe
Labour and Economic Development Research Institute of Zimbabwe
LEDRIZ is de studiedienst van de vakbondsconfederatie Zimbabwe Congress of Trade Unions (ZCTU). Het onderzoeksinstituut ontwikkelt samen met onze partners en andere middenveldorganisaties beleidsvoorstellen en verdedigt de belangen van de arbeidersklasse. Het onderzoek van LEDRIZ beïnvloedt het beleid op nationaal en regionaal niveau. LEDRIZ ondersteunt vakbonden, zoals GAPWUZ, ook bij het onderzoeken en documenteren van hun werk.
Citizens Health Watch
Gewone burgers worden vaak uitgesloten, niet betrokken en gemarginaliseerd wanneer gezondheidszorgbeleid in Zimbabwe wordt opgesteld en uitgevoerd. Citizens Health Watch wil een platform zijn voor debat, evidence-based belangenbehartiging en verkenning van strategieën waarmee burgers kunnen bijdragen aan de verbetering van het gezondheidssysteem van het land. CHW zet zich in voor de seksuele en reproductieve rechten en gezondheid, vooral van LGBTI+ gemeenschappen.
Emthonjeni Women’s Forum
Emthonjeni Women’s Forum spitst zich toe op de veiligheid van vrouwen op de werkplek. Het vrouwenforum begeleidt vakbonden en andere organisaties bij het beoordelen, analyseren en bepleiten van een genderresponsief beleid op de werkvloer.
