In Zuid-Afrika wordt de Dag van de Arbeid net iets enthousiaster gevierd dan elders in de wereld. Het is niet alleen een strijddag voor de vakbonden. Het is ook de dag waarop de ‘alliantie’, namelijk het ANC, de communistische partij SACP en de vakbondkoepel COSATU, samen hun overwinningen vieren op het apartheidsregime en de verworvenheden voor arbeiders sinds ’94.
Op 1 mei speechen de kopstukken van de drie organisaties dan ook zij aan zij. Voor het ANC is het verbond met de vakbond zo belangrijk, dat de president zelf het woord neemt die dag.
Corruptieschandalen
Dit jaar zou president Zuma opnieuw speechen namens het ANC. Zijn presidentschap wordt overschaduwd door talrijke corruptieschandalen. Niet alleen heeft hij gesjoemeld met overheidsgeld voor de aanleg van een zwembad op zijn privédomein, er werd ook grootschalig gefraudeerd met overheidscontracten. Bevriende ondernemers kregen lucratieve contracten in ruil voor smeergeld. Er werd zelfs een nieuw woord voor uitgevonden in Zuid-Afrika: ‘state capture’.
Toen Zuma vorige maand zijn Minister van Financiën ontsloeg, door velen gezien als de enige onkreukbare minister in de regering Zuma, ging een golf van protest door het land. Betogers eisten het ontslag van de president, daarbij gesteund door grote delen van het middenveld. De populariteit van Zuma bevindt zich op een dieptepunt.
Gejouw
Ook binnen COSATU gingen stemmen op om het ontslag te eisen van de president. Dat kan niet los gezien worden van de crisis waarin Zuid-Afrikaanse werknemers zich bevinden: werkloosheid, nepcontracten, jobonzekerheid, lage lonen en armoede zijn dagelijkse kost voor de arbeiders. Zodanig zelfs dat meer en meer mensen openlijk de vraag stellen wat de ANC-regering werkelijk voor hen veranderd heeft sinds het einde van de apartheid.
Het liep dan ook mis in Bloemfontein toen Zuma het woord zou nemen. De menigte jouwde de president uit. Het werd zo pijnlijk, dat de president van het podium moest gehaald worden en dat alle speeches geannuleerd werden. Het is de eerste keer in de geschiedenis dat een Zuid-Afrikaanse ANC-president door de vakbondsachterban wordt uitgejouwd. De symboliek hiervan kan niet onderschat worden, de politieke crisis is compleet.
Nieuwkomer
Maar ook binnen COSATU zelf rommelt het. Door de compromissen met het ANC verloor de vakbond de voeling met grote delen van haar achterban. Er zijn frustraties over het kritiekloos verdedigen van het regeringsbeleid en het afremmen van protesten en acties die gericht zijn tegen de neoliberale ANC-politiek. Daarnaast slaagde COSATU er niet in om de steeds groter wordende groep van ‘casual workers’, dat zijn bijvoorbeeld interimarbeiders, seizoensarbeiders en werknemers in onderaanneming, te organiseren. Zij voelen zich dan ook al lang niet meer vertegenwoordigd door de vakbond.
Het kwam zelfs tot een splitsing met de grootste centrale binnen COSATU, de metaalvakbond NUMSA. Zij lagen aan de basis van de oprichting van SAFTU, een nieuwe vakbond die opgericht werd in april dit jaar en nu al meer dan 700 000 leden telt. Het is de eerste keer dat COSATU concurrentie krijgt ter linkerzijde. SAFTU hield haar eerste 1 mei viering in Durban met een strijdbare betoging.
FOS-partners
Een van de vakbonden die zich aansloot bij SAFTU is CSAAWU. Die vakbond van landarbeiders, die vooral sterk staat in de West Kaap en vorig jaar de 17 weken durende staking bij Robertson Wineries organiseerde, is bijzonder enthousiast over de nieuwe vakbondskoepel. De organisatie, waarmee FOS nauw samenwerkt, spreekt over een historisch moment en wil met SAFTU bouwen aan de eenheid tussen vakbonden, werknemers en andere middenveldorganisaties in Zuid-Afrika. CSAAWU hoopt dat de strijd van de nieuwe vakbondsfederatie de motor zal vormen voor sociale veranderingen in het land.
Casual Workers Advice Office, de FOS-partner in Johannesburg die ‘casual workers’ organiseert en dienstverlening aanbiedt, is terughoudender. In woorden reikt SAFTU wel de hand naar werknemers die niet in vast dienstverband werken, maar het organisatiemodel van de nieuwe vakbond lijkt weinig rekening te houden met die groep. De vakbond zegt ook voor vrouwenrechten te strijden, maar niet een vrouw stond op het podium bij de oprichting. CWAO staat bovendien kritisch tegenover de goede relatie van oprichter NUMSA met de industrie en de enorme loonkloof tussen de vakbondsleiding en hun leden.
A luta continua
Het is nu nog te vroeg om uitspraken te doen over wat de impact van SAFTU zal zijn en hoe de vakbond zich zal ontwikkelen. Maar een ding staat vast: the times they are a-changing in Zuid-Afrika. De onwrikbare dominantie van het ANC in het politieke landschap en van COSATU in het vakbondslandschap staat op losse schroeven. De FOS-partners passen zich razendsnel aan de nieuwe realiteit en proberen elk met hun eigen visie – en met respect voor elkaar – te werken aan sociale vooruitgang in het land. Op de steun van FOS kunnen ze blijven rekenen!
Blijf op de hoogte
Meer weten over de strijd voor rechtvaardigheid in Zuid-Afrika? Schrijf je in op onze nieuwsbrief!