Alcohol en geweld
Alcoholmisbruik is een wijdverspreid fenomeen onder landarbeiders in de Noordelijke en Westelijke Kaap in Zuid-Afrika, grotendeels te wijten aan het eeuwenoude ’tot system’. Landarbeiders kregen in dat systeem hun loon gedeeltelijk uitbetaald in alcohol. Het is een systeem dat terug te traceren is tot het koloniale tijdperk van de 17e eeuw, maar nog steeds in gebruik was in de jaren ’90 van de vorige eeuw ook al was het bij wet verboden. Vandaag bestaat het systeem nog, zij het in een meer verdoken vorm. Landarbeiders doen hun boodschappen in de winkels op de boerderijen, uitgebaat door de boer. Daar kunnen ze alcohol op krediet kopen voor een lagere prijs dan de marktwaarde. De afhankelijkheid van alcohol wordt zo verdergezet.
Het overmatige alcoholmisbruik leidt tot een zeer onveilige situatie. De misdaadstatistieken van de politie stellen dat de meeste misdaad in landelijke gebieden gebeuren op boerderijen, waar de de meeste landarbeiders wonen. Bij vier op vijf van deze misdaden was er alcohol in het spel. Vrouwen zijn extra kwetsbaar in die gewelddadige omgeving. 60 tot 70 procent van de zaken die de politie in de rurale gebieden behandeld, gaan over verkrachtingen. Daarnaast blijkt dat het huiselijk geweld dat veel landarbeidsters ervaren, veroorzaakt of verergerd wordt door het alcoholmisbruik van hun partner.
Empowerment van landarbeidsters
De problemen zijn dus niet te onderschatten, maar Women on Farms probeert met haar gezondheidsprogramma, dat gesteund wordt door FOS, een verschil te maken in het leven van de landarbeidsters. Het doel is om het recht op gezondheid voor de landarbeidsters te verzekeren. Women on Farms doet dat door vrouwen te empoweren zodat zij individuele en collectieve actie kunnen ondernemen tegen misbruiken thuis, op het werk en in hun gemeenschap. Hiervoor organiseert Women on Farms regelmatig workshops die de vrouwen kennis en vaardigheden moet aanbieden en hun zelfvertrouwen moet vergroten.
Op de werkreis naar Kaapstad eind augustus nam FOS deel aan een workshop van Women on Farms rond alcohol- en drugmisbruik. Een intens gebeuren, waar we vaak geschokt waren door de verhalen van de vrouwen. Toch onthielden we vooral hun kracht en groeiende zelfvertrouwen, aangemoedigd door de energieke en inspirerende medewerkers van Women on Farms.
“Mapping” van de hotspots
Women on Farms gebruikt innovatieve educatieve methoden tijdens hun workshops. Die moeten de drempel verlagen voor de vrouwen om hun verhaal met de groep te delen. Tijdens de workshop gebruikten ze onder andere een oefening die ‘mapping’ heet. De vrouwen werden onderverdeeld in groepen op basis van hun gemeente of gemeenschap. Elk groepje moest hun gemeenschap ‘mappen’ of weergeven op een groot blad aan de hand van tekeningen, uitgeknipte afbeeldingen uit tijdschriften enzovoort. Daarbij kregen ze de opdracht om vooral te focussen op de plekken waar alcohol en drugs verkocht of gebruikt worden.
Sommige vrouwen kenden dit soort oefeningen van vorige workshops en toonden de nieuwelingen enthousiast hoe het moet. Binnen de kortste keren was iedereen naarstig aan het knippen, plakken en tekenen in de mooie tuin van het complex waar de workshop doorgaat. Karen, een van de twee medewerksters die de workshop begeleidde, vertelt: “Dit is een hele nuttige oefening omdat het de vrouwen doet nadenken en praten over wat er aan de hand is in hun gemeenschap. Vaak weet iedereen wat en waar het gebeurt, maar praat niemand erover. Hier krijgen ze de kans om in een veilige omgeving te praten over hun dagelijkse realiteit die vaak traumatiserend is. Bovendien heeft het knippen en plakken volgens mij ook een therapeutische waarde.”
Na de lunch stelde elk groepje zijn kunstwerkje voor. Het is confronterend om te horen hoe genormaliseerd alcohol- en druggebruik zijn in de gemeenschappen. Een van de vrouwen wijst tijdens de presentatie de straat om de hoek van haar huis aan. “Deze straat moeten we zo veel mogelijk vermijden. Er zijn veel illegale cafés en ’tikhuizen’, waar crystal meth en methamfetamine verhandeld worden. Mensen worden er overvallen en vrouwen worden er verkracht.” De andere vrouwen in de zaal knikken. Ze kennen het fenomeen maar al te goed. Ook de tienermeisjes in de zaal zijn goed op de hoogte van alle plekken waar, meestal illegaal, drugs en alcohol te verkrijgen is. Toch lijken ze de boodschap van de workshop goed te begrijpen. Een van de meisjes schrijft vol zorg in haar schriftje ‘Keep calm & don’t drink alcohol’.
Foetaal alcohol syndroom
De tweede dag van de workshop komt er een medewerker van FASFACTS spreken. Dat is een Zuid-Afrikaanse organisatie die vrouwen én mannen sensibiliseert rond de gevolgen van drinken tijdens de zwangerschap. In het ergste geval leidt drinken tijdens je zwangerschap ertoe dat je baby geboren wordt met het Foetaal Alcohol Syndroom (FAS). In de Westelijke en Noordelijke Kaap provincies in Zuid-Afrika wordt maar liefst 12 procent van de baby’s geboren met FAS. Dat is het hoogste cijfer voor een specifieke regio ter wereld! Ter vergelijking, in België wordt minder dan 1 procent van de kinderen met het syndroom geboren.
FAS heeft een hele reeks gevolgen: mentale achterstand, groeiachterstand, gedragsafwijkingen, slechte motorische vaardigheden, concentratiestoornissen, misvormingen in het gezicht enzovoort. Wanneer kinderen met FAS groter worden, blijven de problemen toenemen. Depressies en andere psychiatrische problemen, leerproblemen of problemen op het werk, gedragsproblemen die soms leiden tot crimineel gedraag, onaangepast seksueel gedrag met een hoger percentage ongewenste zwangerschappen en seksueel overdraagbare ziektes als gevolg, alcohol- en drugsproblemen enzovoort. Een vicieuze cirkel dus.
Herkenbaar
De 60 vrouwen luisteren aandachtig en participeren vol enthousiasme in de anderhalf uur durende sessie. Het verhaal van de spreker raakt een gevoelige snaar. Elke vrouw kent meerdere kinderen die FAS hebben of zouden kunnen hebben. Een van de vrouwen geeft toe dat ze zelf ook vroeger overmatig dronk. Ze besefte de gevolgen niet. Maar ze verzekert dat ze nu mensen in haar gemeenschap zal aanspreken op hun alcoholmisbruik.
Een andere vrouw vertelt dat ze zorgt voor een twaalfjarig meisje met FAS. De moeder had zwaar gedronken tijdens haar zwangerschap en kon na de geboorte niet voor haar dochter zorgen. Het meisje is zwaar getroffen door het alcoholmisbruik van haar moeder en is mentaal en fysiek vergelijkbaar met een baby van twee jaar. Ze kan nauwelijks stappen en heeft continu zorg nodig. De vrouw heeft echter niet het geld om een rolstoel of andere materialen te kopen. Ze draagt het meisje nog steeds in haar armen rond.
Hoewel de inhoud van de sessie zwaar is, slaagt de spreker er toch in de sfeer optimistisch te houden. Hij beschuldigt niet en kijkt vooral naar de toekomst: wat kunnen de vrouwen doen om de negatieve spiraal van FAS en alcohol te doen stoppen. Op het einde van de sessie krijgen de vrouwen een klein aandenken. Een boon en een potje om de boon in te planten. De spreker moedigt hen aan om de boon, die BOB ofwel ‘Best Opgepaste Baba’ (Best Opgevoede Baby) heet, te verzorgen en water te geven alsof het een baby’tje is. Een mooie afsluiter van een interessante sessie.
Meer informatie over de problematiek van overmatig alcoholgebruik tijdens de zwangerschap in Zuid-Afrika, kan je vinden door dit filmpje te bekijken op de website van Mail&Guardian.