Analyse: Democratie in crisis tijdens Boliviaanse gezondheidscrisis

“Het is een perfecte storm”, zegt Boliviaans politicoloog Jorge Richter op zaterdag 9 mei. Tijdens een webinar voorspelt hij een donkere toekomst voor het land. “Bolivia wordt geconfronteerd met een nationale gezondheidscrisis midden in institutionele crisis. De regering Áñez is een transitieregering zonder legitimiteit en met een zeer twijfelachtige rechtsgrond. Ondertussen erkennen zelfs de die-hards uit de regering dat het een militaire staatsgreep was, dat debat kunnen we dus afsluiten. Maar, hoe moet je als transitieregering een nationale gezondheidscrisis aanpakken als je geen draagvlak hebt?”

Crisis

Bolivia staat op losse institutionele schroeven en gaat een economische krimp van 3,6% tegemoet. Honderdduizenden jobs gingen verloren. Zonder een sociaal vangnet staat de meerderheid van de bevolking barre tijden te wachten. Die economische crisis zal een sociale ramp veroorzaken.

De institutionele, economische en sociale crisissen worden nog eens versterkt door de extreme polarisering in het land. “Enerzijds heb je de urbane middenklasse die een belangrijke rol heeft gespeeld tijdens het politieke breekpunt eind 2019. Anderzijds heb je de peri-urbane, rurale, volkse klasse die veertien jaar lang een fundamentele rol heeft gespeeld tijdens het ambt van Morales. Die twee groeperingen staan nu lijnrecht tegenover elkaar. Ze hebben een andere kijk op democratie en staat, ze hebben een andere ideologie en cultuur, en bijgevolg kijken ze anders naar covid-19”, zegt Richter.

Interimpresident Áñez, wiens partij tijdens de verkiezingen van 20 oktober 2019 slechts 4% van de stemmen haalde, is de regering van die urbane middenklasse. “Het zijn lompe boerenpummels die de quarantaine niet respecteren”, is een vaak te lezen commentaar op sociale media. Het diepgewortelde racisme in Bolivia is versterkt door covid-19. Thuiswerk is niet mogelijk voor vele informele arbeiders. Als zij noodgedwongen de quarantaine omzeilen, botsen ze zowel op het radicale afkeuren van de gegoede klasse, als op de regering. De transitieregering, met minister van Binnenlandse Zaken Murillo voorop, aarzelt niet om het leger erop af te sturen. In grootstad El Alto en Cochabamba raakten betogers reeds slaag met de ordetroepen.

Repressie

De transitieregering zet ook andere middelen in. Op 7 mei werd een nieuw decreet van toepassing dat “desinformatie” strafbaar maakt. Amnesty International, Human Rights Watch en de Verenigde Naties zien het als een “aanslag op de vrije meningsuiting en persvrijheid”.  Nog voor de goedkeuring van het decreet, werden reeds tientallen personen opgesloten voor opruiing en desinformatie met gevangenisstraffen van 6 maand tot 3 jaar. Bijna alle Boliviaanse kranten trekken aan de alarmbel.

Ondertussen klinkt de roep voor verkiezingen steeds luider. De cacerolazo, een dagelijks concert van potten en pannen in de Boliviaanse straten voor nieuwe verkiezingen, van afgelopen zondag 10 mei werd door de regering beantwoord met militaire parades en laagvliegende straaljagers.

“Alle argumenten tegen nieuwe verkiezingen slaan op niets”, zegt Richter. Nieuwe verkiezingen zijn de enige oplossing, argumenteert hij. Het door de MAS, de partij waaruit de afgezette president Evo Morales kwam, gecontroleerde parlement dwingt Áñez tot nieuwe verkiezingen en geeft de regering daarvoor tot maximaal 3 augustus. Interim-president Áñez noemde het parlement “onverantwoordelijk” en beschuldigde hen van mensenrechtenschendingen. De kans op nieuwe verkiezingen voor 3 augustus is klein. De regering Áñez toonde al meerdere malen haar minachting voor het parlement. Dat patroon zal ze niet gauw doorbreken.

De Boliviaanse interim-regering zeilt regelrecht af op die perfecte storm. In tussentijds gunnen ze hun agro-achterban, rijke bedrijven en bedrijfsleiders in de landbouwindustrie, een nieuw decreet dat de administratieve barrières voor genetisch gemodificeerde organismen zo goed als wegwerkt.