Almacht en bezorgdheid
Salvadoraans president Nayib Bukele is, voor zijn aanhangers, de redder des vaderlands. Critici verwijten hem de zoveelste dictator in Centraal-Amerika te worden. Voorlopig blijven die eersten aan het langste eind trekken. Na zijn zegetocht bij de presidentsverkiezingen in 2018, wint zijn gloednieuwe partij Nuevas Ideas uit het niets de parlementsverkiezingen. Hij verovert eveneens de steden en gemeenten, waar gemeenteraadsleden ook verkozen zijn geweest.
Nuevas Ideas maaide de oppositie weg. Vanuit het niets behaalt de partij 56 zetels en daarmee een nipte tweederdemeerderheid. Maar ook coalitiepartner GANA – die haar lijst ‘uitleende’ aan Bukele voor de presidentsverkiezingen – haalt 5 zetels. Een comfortabele marge dus, waardoor de regering en de president ongehinderd de komende drie jaren kunnen regeren.
Er valt niets af te dingen op de democratische overwinning van Bukele. Een duidelijker mandaat van de bevolking kan je moeilijk krijgen. En toch is er reden tot bezorgdheid. Met de tweederdemeerderheid, kan Bukele straks de openbaar aanklager, de mensenrechtenprocureur, het Rekenhof en één derde van de rechters van het hooggerechtshof benoemen. Hij kan bovendien een grondwetgevende vergadering organiseren om naar eigen dunk de grondwet te veranderen. De machtsconcentratie wordt zo totaal.
Het zou niet de eerste keer zijn in de regio dat een populaire president die controle misbruikt om de eigen macht te bestendigen en komaf te maken met alle onafhankelijke controle. Alvaro Artiga, professor in de politieke wetenschappen aan de Latijns-Amerikaanse universiteit van sociale wetenschappen FLACSO, zegt hierover in El País: “Bukele kan met dit mandaat twee kanten op. Hij kan een duidelijke positieve stempel drukken, of hij kan de weg opgaan van Nicaragua”.
“Er liggen twee belangrijke dossiers op tafel, dat van de pensioenen en dat van de waterwet. Bukele zal nu kleur moeten bekennen.”
Links likt haar wonden
Na de dramatische uitslag presidentsverkiezingen, volgde nu een nog zwaardere uppercut voor het FMLN. De partij verschrompelt tot 4 zetels en verliest tweederde van haar electoraat. De hoop op sociale verandering die de bevolking stelde in links, ligt duidelijk aan diggelen. Marta Zaldaña van vakbond FEASIES: “FMLN heeft het genadeschot gekregen. In de geschiedenis zal ze blijvend herinnerd worden als guerrillabeweging, maar als politieke partij is het verhaal over en uit”.
De sociale bewegingen verliezen een invloedrijke politieke gesprekspartner. Ondanks de spanningen tussen partij en middenveld na tien jaar regeren, was het voor de civiele maatschappij toch vaak de weg om punten op de agenda van het parlement te krijgen. Morena Murillo van het Nationaal Gezondheidsforum (FNS) stelt dat sociale bewegingen er, door mobilisatie en strijd, altijd in geslaagd zijn om verworvenheden af te dwingen. Maar ze erkent wel dat de situatie vandaag veel moeilijker is: “Vandaag moeten we niet eens spreken over mobiliseren. Er is geen enkele onvrede bij de bevolking, ze staat als een blok achter de president. We moeten nu inzetten op vorming- en sensibiliseringswerken. In de gezondheidszorg zien we een achteruitgang, maar de bevolking legt nog niet de link met het overheidsbeleid. De mediacampagnes, waarbij dat alles de schuld is van de ‘corrupte oude partijen,’ blijven voorlopig werken.” Zaldaña stelt voor om campagnes te bouwen op basis van concrete en populaire thema’s die leven bij de bevolking, zoals water en voedselzekerheid.
“We moeten nu inzetten op vorming- en sensibiliseringswerken. In de gezondheidszorg zien we een achteruitgang, maar de bevolking legt nog niet de link
Gespannen verkiezingen
In El Salvador verliepen de verkiezingen, in vergelijking met de buurlanden, vrij rustig. Het land bleef gespaard van beschuldigingen van kiesfraude of van presidenten die de grondwet naar hun hand zetten om langer aan de macht te blijven. Toch beschuldigde Bukele, de kiescommissie op voorhand van fraude. En dat terwijl de voorzitter door hemzelf benoemd is. Hij insinueerde dat de twee politieke partijen samen te zouden spannen om door fraude een parlementaire meerderheid voor zijn partij, Nuevas Ideas, te ontnemen. De verbale spanning weerspiegelde zich op straat. Een kiescampagne van het FMLN werd aangevallen door onbekenden. Er vielen twee doden.
Alle partijen hoopten toch op een hoge opkomst. De lezing van de oppositiepartijen, met FMLN op kop, was dat hun kiezers vorige keer waren thuisgebleven en ze die moesten teruglokken naar de stembus. Volgens Bukele kon enkel massale deelname fraude vermijden. 52% van de kiezers kwam opdagen, wat bijna de recordopkomst van 2012 benadert. Nu wel in het midden van een pandemie.
Wat brengt de toekomst?
Vakbond FEASIES en gezondheidsforum FNS delen de bezorgdheid van mensenrechtenorganisaties als Human Rights Watch over wat deze verkiezingsuitlag zal betekenen voor de democratie in El Salvador. Toch zien ze ook lichtpuntjes. Zaldaña: “De bevolking heeft al haar hoop en dromen in handen van de president gelegd. Nu moet hij die inlossen, want het argument van politieke blokkeringen door het parlement heeft hij niet meer. Gezien dit mandaat, zal de bevolking weinig geduld uitoefenen. Hij zal dit jaar nog met resultaten moeten komen. Kijk maar wat er gebeurd is met de andere partijen, die hun beloftes niet hebben ingelost. Dit kan Bukele ook te wachten staan.” Murillo sluit zich hierbij aan: “Er liggen twee belangrijke dossiers op tafel, dat van de pensioenen en dat van de waterwet. Bukele zal nu kleur moeten bekennen. Gaat hij voor verdere privatisering, zoals de bedrijven vragen, of kiest hij voor een oplossing die de bevolking ten goede komt? De president heeft nu een blanco cheque gekregen, maar het valt af te wachten hoelang die geldig blijft”.