“Duizenden Hondurese migranten op weg naar VS stuiten op traangas en geweld aan grens met Guatemala” en “België gooit de deur dicht voor asielzoekers uit El Salvador”. Twee koppen van twee verschillende Belgische nieuwssites, maar die twee gezichten van hetzelfde fenomeen zijn. Nog steeds slaan duizenden Centraal-Amerikanen op de vlucht van het uitzichtloze geweld en de economische en politieke wanhoop.
Situatie ongewijzigd
In 2018 waren de migrantencaravanen uit Honduras – maar ook uit El Salvador en Guatemala – wereldnieuws. FOS ging toen dieper in op de onderliggende oorzaken van de migratie. Ruim twee jaar later is de analyse nog even actueel als toen. Aan het marageweld, armoede, werkloosheid en de politieke uitzichtloosheid is weinig tot niets veranderd.
Integendeel, door corona is de armoede in Centraal-Amerika nog versterkt. In Honduras gingen ruim 200 000 jobs verloren, in El Salvador bijna 100 000. En dan hebben we het enkel over de formele jobs. Naar schatting zouden dubbel zoveel mensen die overleven van de informele economie, hun inkomsten kwijt zijn.
Ook het natuurgeweld houdt maar niet op. De landen kregen af te rekenen met Eta en Iota, de zwaarste orkanen sinds ’98. Er vielen honderden doden te betreuren in de regio, maar daarnaast verloren ook tienduizenden mensen hun huis en bezittingen. Ze belandden in noodopvang of in tenten op straat. De orkanen verwoesten ook oogsten en plantages, waardoor overleven voor de getroffenen de komende maanden nog onmogelijker wordt. Geen wonder dat zoveel uitzichtloosheid leidt tot nieuwe migratiecaravanen. Zoals Samuel Zelaya van de ngo ALCISAHO aanhaalt, is het wellicht beter om te spreken over ‘gedwongen ontheemding’ dan over ‘migratie’ in deze context.
Of toch
Wat wel gewijzigd is, is de reactie van de aankomst- en doortochtlanden. MO* legt bloot dat het percentage Salvadoraanse asielzoekers die bescherming krijgt in ons land gedaald is van 90% naar 10%, ondanks het dalend aantal asielaanvragen en de even penibele situatie in El Salvador zelf. En waar de eerste migrantencaravanen in Centraal-Amerika weinig in de weg werden gelegd in doortochtland Guatemala, werden de 9000 Hondurezen – waaronder veel families met kinderen – ditmaal geconfronteerd met traangas en brutaal geweld van de ordetroepen. De Guatemalteekse mensenrechtenprocureur noemt het geweld tegen de migranten bedroevend en roept op tot empathie en solidariteit.
In België klagen advocaten de willekeur aan bij het weigeren van asielaanvragen van Salvadoranen in nood en wijzen NGO’s op het gevaar die vluchtelingen lopen bij terugkeer. Zowel in doortocht- als aankomstlanden zouden vluchtelingen in de eerste plaats moeten kunnen rekenen op een menswaardige bescherming.
Van de uittocht naar een uitweg
Maar de werkelijke uitdaging is het tij in de landen te keren. Alleen een uitweg uit de crisis zal de massale uittochten een halt toeroepen. De uitdagingen op sociaal, economisch, politiek en veiligheidsvlak zijn enorm. Verandering zal afgedwongen moeten worden door sociale organisaties en activisten in de landen zelf. Vandaar dat we als FOS solidair zijn met middenveldorganisaties in Centraal-Amerika die structurele veranderingen beogen. Maar dat er een gedeelde verantwoordelijkheid voor de malaise is, staat buiten kijf. De orkanen – steeds meer en heviger door de klimaatopwarming – vormden een belangrijke trigger voor de laatste migrantencaravanen. Het aandeel van Centraal-Amerika in de uitstoot van de broeikasgassen wereldwijd? Een half procent…
Vragen voor de Belgische ontwikkelingssamenwerking
FOS lanceerde, begin 2020, samen met 11.11.11 en andere middenveldorganisaties, de paper migratie en ontwikkeling. In deze nota wordt onder andere gepleit voor het benutten van het potentieel van migratie zodat herkomst-, transit en bestemmingslanden er beter van worden. Naast het aanpakken van de grondoorzaken van migratie zoals het bieden van waardig werk en sociale bescherming moet de Belgische ontwikkelingsamenwerking inzetten op het bieden van veilige en legale toegangswegen. De huidige situatie toont nogmaals de urgentie aan van deze beleidseisen.