Kerncijfers van de Zuid-Afrikaanse wijnsector
- Zuid-Afrika is de op 8 na grootste wijnproducent ter wereld
- Het land leverde in 2018 10,8% van de wereldwijde wijnproductie
- De EU is veruit de belangrijkste exportbestemming, goed voor 74,8% van de omzet
Trevor Christians, de algemeen secretaris van CSAAWU, is een oude bekende. In 2016 steunden we met het ABVV, het NVSM en linx+ een campagne van CSAAWU en de arbeiders van Robertson Winery. De arbeiders streden voor een loonsverhoging van 69 rand (4,36 euro) per dag naar 150 rand (9,48 euro) per dag. Trevor bezocht toen ook ons land. Naar aanleiding van onze campagne voor een zorgplichtwet checken we bij hem en vakbondsafgevaardigde Sam Pule Tilley hoe de situatie nu op de Zuid-Afrikaanse wijngaarden is en of certificering een verschil maakt.
Trevor, hebben jullie na de Robertson Winery-campagne nog acties ondernomen?
Christians: Na de staking zijn we consumenten beginnen bewustmaken van de werkomstandigheden van landarbeiders op Zuid-Afrikaanse wijngaarden. We richtten ons onder meer op de consumenten in België en de Scandinavische landen.
Hoe zijn de leef- en werkomstandigheden op de wijngaarden momenteel?
Tilley: Niet goed. De arbeiders verdienen een minimumloon van 23,00 rand (1,37 euro) per uur, maar dat volstaat niet voor hun basisbehoeften. Om je een idee te geven van de prijzen in Zuid-Afrika: een maandelijkse hoeveelheid voedsel kostte in december 2021 4275,94 rand (254,31 euro), volgens de Pietermaritzburg Economic Justice and Dignity Group (PMBEJD). Bovendien zijn de arbeiders voor schoon water en elektriciteit afhankelijk van de boer, en de boer gebruikt die machtspositie vaak tegen zijn werknemers. Hij kan de toelevering stoppen als een werknemer te ‘lastig’ wordt, dat wil zeggen: als hij of zij eerlijke arbeidsvoorwaarden eist.
Daarnaast laat de veiligheid te wensen over. De druivenplukkers werken vaak zonder beschermende kleding, waardoor ze worden blootgesteld aan pesticiden en andere gevaarlijke stoffen. Door die blootstelling aan pesticiden lopen de arbeiders van wijnhuizen veel meer risico op kanker.
Werken op Zuid-Afrikaanse wijngaarden
- De Zuid-Afrikaanse wijnindustrie gebruikt gevaarlijke producten die de stoffen chloorfenapyr, chloorpyrifos, glyfosaat, paraquat, oxadiazon en triadimenol bevatten.
- Niemand weet hoe vaak acute en chronische pesticidenvergiftigingen werkelijk voorkomen en in welke vorm. Informatie over pesticiden wordt niet op een gestandaardiseerde manier verzameld. Cijfers en informatie over de beroepsrisico’s voor landarbeiders en de bredere bevolking worden evenmin systematisch bijgehouden.
- Volgens het Pesticide Action Network-North-America worden boeren, landarbeiders en hun gezinnen blootgesteld aan meer pesticiden dan de bredere bevolking. Kanker komt bij hen ook vaker voor.
- Alleen vaste werknemers op exportgerichte boerderijen krijgen beschermende kleding.
- Uit een studie van Women on Farms Project (WFP), een andere lokale organisatie waar FOS mee samenwerkt, bleek dat maar liefst 48% van de vrouwen op exportgerichte boerderijen geen beschermende kleding kreeg.
- Van de 343 vrouwelijke landarbeiders in de WFP-studie had 63% geen toegang tot een toilet en had de helft geen toegang tot wasfaciliteiten op de wijngaarden.
Hoe ziet de situatie van vrouwelijke landarbeiders eruit?
Tilley: Vrouwen en mannen worden heel anders behandeld. De vaste werknemers zijn grotendeels mannen, terwijl vrouwen seizoensarbeiders zijn. Het is voor de boeren makkelijk om vrouwen of arbeidsmigranten te treffen. De Soetendal-boerderij in Wellington bijvoorbeeld heeft in het verleden seizoensarbeiders en migranten vaak onderdrukt.
Binnen de landelijke gemeenschappen is er ook veel geweld tegen vrouwen. Door het vroegere dop-systeem kampen heel wat arbeiders met een alcoholverslaving, wat geweld in de hand werkt. Binnen de vakbond hebben we wel vrouwenorganisaties, die dergelijke problemen proberen aan te pakken.
Brengt de certificering van wijnen verbetering?
Tilley: Wij zien certificering als een marketinginstrument om wijn te verkopen. Certificering verbetert amper de omstandigheden van landarbeiders. Consumenten denken dat de wijnen die ze drinken onder ethische omstandigheden worden geproduceerd, terwijl ze dat niet zijn. Het is pure misleiding.
De Wine & Agricultural Ethical Trade Association (WIETA) certificeert, maar handhaaft geen normen. Wanneer ze moet ingrijpen, is ze nergens te bespeuren. Wij moeten onze vakbond verder uitbouwen, onze slagkracht en organisatorische basis versterken. Alleen zo kunnen de omstandigheden van arbeiders worden verbeterd.
Christians: Ethische normen bestaan alleen op papier. Ze gaan niet over reële transformatie. Ze gaan niet in op bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting. De Zuid-Afrikaanse vakbonden hebben toegang tot maar 8% van de boerderijen. We bereiken dus weinig landarbeiders.
In feite leeft de erfenis van de apartheid voort. De situatie is niet veranderd. De verhouding tussen slaaf en meester bestaat nog altijd. Om de situatie van de landarbeiders echt te begrijpen, is een historisch perspectief nodig.
In welke wijnhuizen hebben arbeiders het bijzonder moeilijk?
Tilley: Ik zou zeggen: Namaqua Wines. Het wijnhuis is door WIETA gecertificeerd, maar de werkomstandigheden zijn er slecht. De verwerkingsfabriek ervan is dag en nacht open. Arbeiders werken er wel twaalf uur aan een stuk. Dat heeft negatieve gevolgen voor hun gezondheid en veiligheid. Ze zijn altijd vermoeid, wat leidt tot verwondingen op de werkplek. De situatie in Klawer Wine Cellars baart ook zorgen.
In beide fabrieken zijn arbeiders tijdens hun dienst overleden, respectievelijk in 2019 en 2020. Tot op de dag van vandaag wachten de nabestaanden op gerechtigheid. De morele vraag is ook: wat is een mensenleven waard? Om dergelijke problemen aan te pakken, moeten we als vakbonden wel een sterke basis opbouwen.
Wat doen jullie, bij CSAAWU, om arbeidsrechtenschendingen op de wijngaarden tegen te gaan?
Christians: We brengen de moeilijke situatie van de arbeiders op de wijngaarden zoveel mogelijk onder de aandacht, en zetten de verantwoordelijke instanties en regeringen aan om in te grijpen. We hebben zaken doorverwezen naar het ministerie van Arbeid, naar WIETA en naar de Mensenrechtencommissie (een Zuid-Afrikaanse overheidsinstelling die waakt over het respect voor de mensenrechten, n.v.d.r.).
De zaak die we naar de Mensenrechtencommissie hebben doorverwezen, betreft een groep arbeiders op Soetendal Farm die in juli 2021 zijn ontslagen. Sinds december sluit de eigenaar van de boerderij hun elektriciteit af en leven de arbeiders zonder elektriciteit. Nu WIETA moet optreden, is de organisatie nergens te vinden. Het is nu aan de Mensenrechtencommissie om actie te ondernemen.
Hoe kan internationale solidariteit jullie helpen?
Christians: FOS kan de arbeiders in de wijnboerderijen ondersteunen door vakbonden in Zuid-Afrika in contact te brengen met vakbonden in België. De vakbonden in België kunnen consumenten ook bewustmaken van de omstandigheden van landarbeiders in Zuid-Afrika.
Wij helpen graag bij beide acties. Eerder lieten we vakbondsafgevaardigde Goodman Jacobs getuigen over de slechte omstandigheden op Merwida Farm. We nemen de verhalen uit Zuid-Afrika ook mee in onze campagne voor een zorgplichtwet. Want een ding is duidelijk: de certificering van wijn helpt niet. Een bindende wetgeving is nodig om respect voor mensen-, milieu- en arbeidsrechten af te dwingen.
CSAAWU en de wijnarbeiders vallen terug op hun nationale en internationale rechten om hun werkomstandigheden te verbeteren, maar vaak hebben ze onvoldoende toegang tot instellingen om bedrijven verantwoordelijk te houden voor mensen-, arbeids- en millieurechtenschendingen. Een Belgische en Europese zorgplichtwet kunnen daarom een verschil maken.
Voer jij mee actie voor een zorgplichtwet? Neem een selfie terwijl je het Respect-gebaar maakt. Plaats de foto op je sociale media met #MadeWithRespect of #zorgplicht. Je leest er meer over op zorgplicht.be.