Straatbeeld uit in El Salvador
Straatbeeld uit in El Salvadorbeeld:

Analyse: El Salvador – Politieke outsiders profiteren van de crisis: oude wijn in nieuwe zakken?

De effecten van de politieke en sociale instabiliteit in Centraal-Amerika worden zichtbaar in de migratiecrisis. Jasper Rommel geeft per land een analyse van het afgelopen decennium. Vandaag deel 2: El Salvador.

DossierMigratie
CategorieOpinie
migratie
Bericht

Analyse: Centraal-Amerika: de migratiecrisis en de uitweg

Centraal-Amerikanen ontvluchten hun thuis. Jasper Rommel van FOS geeft een beschouwing op 10 jaar van geweld, ongelijkheid en ondemorcatische tendensen in de regio.

Lees verder

Waar er wel hoop leeft op een diepgaandere verandering, is het El Salvador van 2009. Voor het eerst komt het FMLN, de voormalige guerrilla, er aan de macht. In hoofdstad San Salvador barst spontaan een volksfeest los, de straten kleuren rood. De verwachtingen zijn hooggespannen, niet in het minst bij de arme bevolking en het middenveld.

De sociale indicatoren gaan er in de tien jaar dat het Frente aan de macht is sterk op vooruit. Het gezondheidssysteem wordt grondig hervormd. De zorg wordt gratis en er wordt sterk geïnvesteerd in het aanbod, er komen dubbel zoveel gezondheidscentra bij. In de praktijk betekent dit dat anderhalf miljoen mensen toegang krijgen tot geneeskundige zorgen, die ervoor uitgesloten waren van elke zorg. Het beleid werpt nog vruchten af: de kindersterfte halveert, de moedersterfte neemt af met een derde. El Salvador zette met gerichte programma’s en campagnes grote stappen vooruit in vaccinatie en in borstvoeding gedurende de eerste zes maanden. Minstens even belangrijk is de participatie van de bevolking en het middenveld in het gezondheidsbeleid. Er is structureel met het ministerie en de bevolking voert sociale audits uit in gezondheidscentra. Directies en overheden zijn verplicht om opvolging te geven aan klachten en aanbevelingen.

Niet alleen de gezondheid van de Salvadoranen gaat erop vooruit. Het aantal armen daalde van 40 naar 29%; de extreme armoede van 12,4 naar 7,9. Abstracte cijfers, maar concreet betekent dit dat ruim 600 000 Salvadoranen aan de armoede ontsnapten.  Analfabetisme wordt met de helft teruggedrongen, leerlingen krijgen op school hun lesmateriaal en uniform gratis (en een glas melk per dag). Dit zorgt voor meer een hoger leerlingenpercentage en minder schooluitval. Het minimumloon wordt drastisch verhoogd, middenveldorganisaties loven het genderbeleid.

Je verwacht dat een regering die zo’n rapport kan voorleggen razend populair zou zijn. In realiteit zat de populariteit van het Frente na tien jaar regeren op een dieptepunt. Hoe valt dit te verklaren? Statistieken zijn één ding, de realiteit is dat het voor de grote meerderheid van Salvadoranen economisch bijzonder moeilijk blijft, ondanks dat een grote groep net over die armoededrempel gesprongen is. Wellicht lagen de verwachtingen veel hoger dan de vooruitgang die in realiteit werd geboekt. Datzelfde geldt voor de onveiligheid: het FMLN kon dan wel uitpakken met dalende moordcijfers, El Salvador bleef één van de gevaarlijkste landen van het continent en de afpersingen in de buitenwijken gingen gewoon door. Mensen hebben weinig boodschap aan statistieken als ze in de praktijk (te) weinig van die vooruitgang aan den lijve voelen. Vandaar ook het succes van de migrantencaravanen in El Salvador.

Fundamentelere kritiek komt uit de hoek van het middenveld. Zij verwijten het FMLN een neoliberalisme 2.0 politiek te volgen: hetzelfde economisch beleid als de rechtse voorgangers, maar met hier en daar sociale correcties. Er zijn wel sociale programma’s opgezet met petroleumdollars uit Venezuela, maar er is geen werk gemaakt van sociale zekerheid of een rechtvaardig fiscaal beleid. En kritiek wordt niet altijd gesmaakt. De minister van gezondheid gooit de deur dicht voor kritische middenveldorganisaties, wat kwaad bloed zet bij de achterban.

el salvador-fmln-Mauricio Funes-flickr-Randal Sheppard
Politieke affiche in El Salvadorbeeld:

 

Maar wat echt de doorslag zou geven in de beoordeling van het FMLN-beleid, zijn de vele corruptieschandalen rond partijkopstukken, ministers en zelfs de president. Mauricio Funes houdt er een wel erg weelderige levensstijl op na op kosten van de belastingbetaler: reizen met privéjets, vakanties naar Disney World, luxekledij en juwelen worden betaald met overheidsfondsen. Na zijn mandaat slaat Funes op de vlucht voor justitie, die onderzoek voert voor diefstal en witwassen van 351 miljoen dollar. Hij vindt onderdak in buurland Nicaragua. Tot op vandaag houdt het regime Ortega hem de hand boven het hoofd en weigert hem uit te leveren aan de Salvadoraanse justitie. Ondertussen lekte ook uit dat zowel hij als zijn zoon een royaal loon uitbetaald krijgen van Ministerie van Buitenlandse Zaken in Nicaragua.

Het Frente betaalt de schandalen cash in de presidentsverkiezingen van 2019. Die andere traditionele partij in het politieke landschap, het uiterst rechtse ARENA, wordt zelf geplaagd door corruptieschandalen die qua omvang niet moeten onderdoen. En net als een aantal jaar voordien in Guatemala, kan ook nu een ‘outsider’ er de vruchten van plukken. Nayib Bukele presenteert zich als de kandidaat die het systeem door elkaar wil schudden met zijn beweging Nieuwe Ideeën. Hij maakt handig gebruik van sociale media en kent een ongeziene populariteit bij jongeren. Nochtans is Bukele geen politieke maagd. Hij was zes jaar burgemeester, waarvan de laatste drie jaar van de hoofdstad San Salvador. Opmerkelijk: hij werd tweemaal verkozen vanop een lijst van de regeringspartij, het linkse FMLN. Maar met een uitgekiende mediacampagne slaagt hij erin om zich te profileren als een onafhankelijk kandidaat die het opneemt tegen de twee machtige partijen die het politiek landschap in El Salvador al controleren sinds het sluiten van de vredesakkoorden. De kiescommissie dreigde roet in het eten te gooien door zijn kandidatuur ongeldig te verklaren. Maar de partij GANA, een afsplitsing van ARENA, depanneert Bukele en zo kan hij toch opkomen. Hij veegt de tegenstand weg in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen. Het FMLN verliest bijna 1 miljoen stemmen in vergelijking met de twee vorige presidentsverkiezingen en boekt met 14,4% haar slechtste resultaat ooit. Dat is dubbel zo slecht als het vorige diepterecord van 1999.

Terwijl links de wonden likt, verkeert Bukele in een staat van gratie. Mensen zijn lyrisch over hun president. Uit een laatste opiniepeiling blijkt dat zijn beleid de steun geniet van 90,4% van de bevolking. En toch zijn er voldoende tekenen tot ongerustheid. Dat zijn regering en de VS-ambassade twee handen op één buik zijn, is meestal geen goed teken in de regio. Veel maatregelen lijken ook voor de bühne bedoeld. Bijvoorbeeld de oprichting van de CICIES, een Salvadoraanse tegenhanger van de CICIG. Onderzoeksjournalisten van de krant El Faro legden de realiteit bloot achter de mediagenieke oprichting: een internationale commissie zonder enige wettelijke bevoegdheid, gehuisvest in een veredelde bezemkast. Maar wat nog meer zorgen baart, is de autoritaire manier van regeren die Bukele toepast. En dat via Twitter. Hij stuurt orders naar zijn ministers, die er vervolgens als de kippen bij zijn om te antwoorden: “zoals u beveelt president” en ontslaat ambtenaren via dit medium. Het is een uitdrukking van totale centralisatie van de macht, willekeur en de minachting voor de instituties. In een recente bio update omschreef hij zichzelf als “de beste president uit de wereldgeschiedenis van presidenten”.

‘Ik ben meer en meer van overtuigd dat Bukele een dictator is.’

foto 9Margarita Posada, voorzitster van het Nationaal Gezondheid Forum, El Salvador

Margarita Posada, voorzitster van het Nationaal Gezondheid Forum, is er niet gerust op: “door de immense populariteit Bukele valt alle kritiek momenteel op een koude steen. Maar ik ben meer en meer van overtuigd dat dit een dictator is. Wanneer een baby olifant geboren wordt, weet je al dat het ooit een gigantisch beest wordt, je hoeft geen jaren te wachten om daar zekerheid over te krijgen. Ik hoef dan ook niet veel meer van Bukele te zien om te weten welke weg het opgaat. Hij heeft de mond vol over transparantie, maar ondertussen mag niemand van het gezondheidspersoneel nog iets zeggen tegen de pers voorafgaande toestemming van het ministerie. In Nicaragua kreeg het gezondheidspersoneel trouwens dezelfde orders sinds 2007. Ook daar begon het even ‘onschuldig’. Maar het toont de werkelijke aard van dictators: stapje per stapje alle democratie en vrijheid inperken. Bukele is een gevaar voor de democratie in El Salvador en als we niet opletten eindigen we in het rijtje van Nicaragua en Honduras”.

De frustratie en de verslagenheid bij het middenveld na tien jaar FMLN-beleid en de daaropvolgende verkiezingsnederlaag is groot. Een deel van het middenveld heeft het geloof in politieke partijen van welke strekking dan ook verloren en plooit zich terug op de eigen sociale organisatie. Als ik de vraag stel hoe men denkt om vooruit te geraken zonder ook een vorm van politieke macht te veroveren, krijg ik de bal teruggespeeld: “links geeft al jaren het excuus dat het onmogelijk is om de economische macht te breken. Wat hebben we aan politieke macht als er al op voorhand gezegd wordt dat structurele economische veranderingen toch onmogelijk zijn?”. Misschien is de kater op dit moment nog te groot om het over nieuwe politieke perspectieven te hebben. Maar aan mobilisatiekracht en strijdlust ontbreekt het de sociale organisaties niet. Integendeel, op een congres in oktober sloeg men de handen in elkaar om de strategieën op elkaar af te stemmen. De strijd tegen de dreigende privatisering van het water en de pensioenhervorming worden hierbij prioritair. Bukele regeert dan wel via Twitter, de vraag is hoe immuun hij kan blijven voor de reacties van de straat. Zeker eens de wittebroodsweken over zullen zijn.

Over het migratiefenomeen stelt Bukele dat de fout bij het beleid van de vorige regeringen moet worden gelegd. Hij beweert dat hij het voor de Salvadoranen aantrekkelijk genoeg zal maken om in eigen land te blijven en niet het leven te moeten wagen om te kunnen ontsnappen. Benieuwd of hij die woorden effectief hard kan maken.

Lees meer

Meer analyses lezen over een decennium sociale en politieke onrust in Centraal-Amerika? Klik hieronder!