Voor de landarbeiders, een van Zuid-Afrika’s meest gemarginaliseerde bevolkingsgroepen, is er de afgelopen 15 jaar te weinig ten goede veranderd. Dat vindt Wendy Pekeur, de Algemeen Secretaris van fos-partner Sikhula Sonke (SiSo), een vakbond die kwetsbare landarbeid(st)ers op de landbouwbedrijven in de West-Kaapprovincie verenigt. Samen met andere organisaties riepen zij in april op tot het uitbrengen van proteststemmen, wat Wendy zelf natuurlijk ook heeft gedaan: “Ik heb mijn stem gebruikt, maar niet ten voordele van een bepaalde politieke partij. Ik heb onze eisen voor landarbeiders op de stembrief geschreven. Zo kregen mensen onze boodschap te lezen en kregen de politieke partijen te zien dat hun stilzwijgen over landarbeidersrechten en gebrek aan openbare diensten, hen stemmen kost. Het is hoog tijd dat ze luisteren.”
In 1994 leken de verkiezingen een manier om de eeuwen van uitbuiting en onteigeningen om te buigen. Maar meteen werd de Zuid-Afrikaanse markt geopend voor producten uit Europa en de Verenigde Staten – sterk beschermde en gesubsidieerde landbouweconomieën. Van deze oneerlijke concurrentie dragen de landarbeiders de zwaarste gevolgen. Wendy’s wantrouwen is dan ook groot: “Hoewel het verkiezingsmanifest van het ANC dit keer wel naar de nood aan waardig werk en landarbeiderszaken verwees, betekent dit voor mij niet dat er concreet iets zal veranderen. We vragen de overheid al lang om waardig werk te creëren. Er is slechts een sprankeltje hoop dat het deze keer anders zal zijn. Het probleem is dat het overheidsbeleid kapitalistisch en neoliberaal blijft. Misschien dat de situatie zou veranderen met een socialistische regering, waarbij iedereen gelijkwaardig is en waarbij rijkdom wordt verdeeld.”
€ 110 per maand
Is er dan niets veranderd sinds het einde van de apartheid? Toch wel. Sinds 1994 kwamen er een aantal wetten over arbeid en landhervorming ten voordele van landarbeiders. Maar deze schijnbaar positieve regelgeving had negatieve gevolgen. Wendy Pekeur: “Toen de wetgeving over de arbeidsvoorwaarden voor landarbeiders werd ingevoerd, zagen we dit als een kans voor landarbeiders om een minimumloon te ontvangen. Maar dit minimumloon bedraagt tegenwoordig ongeveer € 110 per maand – het laagste in Zuid-Afrika. Met de steun van de regering ontvangen de landarbeiders dus een armzalig loon! Wij strijden voor een leefbaar loon, niet een minimumloon! Ook worden landarbeiders steeds vaker slechts tijdelijk in dienst genomen en steeds vaker via arbeidsbemiddelingsbureaus. Die respecteren de wet niet en buiten de landarbeiders uit. Want de overheid dwingt de bestaande regelgeving zelfs niet af.”
Te weinig land
Een ander voorbeeld is het beleid voor landhervorming, dat het principe ‘Bereidwillige koper – Bereidwillige verkoper’ hanteert. Land kan alleen voor herverdeling in aanmerking komen indien de eigenaar dit vrijwillig te koop aanbiedt en hiervoor tegen marktwaarde vergoed wordt. Enerzijds zijn er te weinig eigenaars die willen verkopen, en anderzijds heeft de overheid de middelen niet om veel land te kopen. Zo komt het dat de overheid te weinig land heeft om te herverdelen onder de mensen die geen land bezitten noch zelf kunnen kopen. Wendy: “We zeggen al lang dat dit principe de reden is waarom landhervorming zo traag vooruitgaat. 15 jaar na de val van het apartheidsregime is nog maar 4% van het land herverdeeld!”
Druk opvoeren
ANC-voorzitter Jacob Zuma genoot in de aanloop naar de verkiezingen de steun van vakbondskoepel Cosatu en van de Communistische Partij (SACP). Maar Wendy ziet hier geen garantie in voor een linkser beleid: “President Zuma stelde iemand met een rechts signatuur aan als adjunct-minister voor Landbouw. Wat voor signaal is dat? Er zetelen heel wat linkse mensen in het parlement, sommigen onder hen komen zelfs van de SACP en de arbeidersbeweging. Maar zij moeten werken binnen een neoliberaal beleidskader en dat laat hen niet toe de zaken van de arbeidersklasse behoorlijk op te nemen. Enkel wanneer de overheid toegeeft dat haar beleid de armen niet helpt, kan er iets veranderen.”
Daarom moet SiSo de druk blijven opvoeren, volgens Wendy: “We dienen onze voorstellen in bij zowel lokale als nationale overheden. We organiseren betogingen en stakingsposten voor relevante overheidsgebouwen. Als de overheid niet wil luisteren, als niemand naar de landarbeiders wil luisteren, zullen we ons op nationaal niveau organiseren. Misschien moeten we onze eigen arbeiderspartij vormen en onze eigen mensen in het parlement zetten.”