In Honduras moeten patiënten alles zelf betalen

Interview met Hondurese dokters die hun opleiding in Cuba volgden

De voorbije weken staakte het medisch personeel in Honduras. Hun redenen: de regering is hen over 2013 al meer dan 73 miljoen Lempiras (2.63 miljoen €) schuldig aan achterstallige lonen. Meer dan 2000 werknemers kregen hun risico-bonus niet; meer dan 5800 hulpverpleegsters kregen hun werkbonus niet uitbetaald; 40 verpleegsters kregen al een jaar geen loon. Er is een gebrek aan medicatie, materialen en voeding voor de patiënten in de hospitalen. De totale schuld loopt op tot 75 miljoen Lempiras ( 2.7 miljoen €). Het gezondheidsprobleem in Honduras is echter structureel. Sedert de jaren ‘90 hebben regeringsmaatregelen systematisch het publieke gezondheidssysteem ontmanteld, gecombineerd met stijgende privatisering. De patiënten zijn de dupe.

CategorieNieuws

Leen Van Acker, regioverantwoordelijke voor fos in Centraal-Amerika ging hierover in gesprek met twee Hondurese dokters. José Amaya Cantarero en Kely Jessenia Barahona Santos zijn beiden dokter in Honduras. Ze studeerden aan de Latijns-Amerikaanse School voor Geneeskunde ELAM in Cuba, die internationaal bekend staat om haar kwalitatieve opleiding. Ze leerden van dichtbij de Cubaanse gezondheidszorg kennen, die gratis is voor iedereen en in schril contrast staat met het tekortschietende gezondheidssysteem in Honduras.

Hoe kwamen jullie terecht in Cuba?

José: We maken deel uit van de eerste groep van Hondurese studenten die in 1999 doktersstudies mochten realiseren aan de ELAM, dankzij de solidariteit van de Cubaanse regering met het door de orkaan Mitch getroffen Honduras. Fidel Castro steunde Honduras gedurende de ramp met medische brigades en liet ons toe tot de ELAM, als een permanente investering die ten goede zou komen aan het Hondurese volk en gezondheidssysteem.

Wat waren jullie ervaringen bij terugkeer in Honduras?

José: We kregen te kampen met een afwijzende houding van de Hondurese dokters van het Medisch College. Ze weigerden om ons ELAM-diploma te homologeren, als zijnde niet goed genoeg.
De Cubaanse regering gaf ons de kans om te specialiseren, zodat we minder moeilijkheden zouden hebben met de aanvaarding van ons diploma. Ik deed een eerste specialisatie in familiale geneeskunde. In Cuba studeren bijna alle dokters familiale geneeskunde, beter gekend als algemene integrale geneeskunde. Nadien bieden ze de mogelijkheid om te specialiseren in gynaecologie, pediatrie, interne geneeskunde en chirurgie. Zo ben je in staat om patiënten goed te verzorgen. Over 2010-2011 kwam een groep van 70 aan de ELAM afgestudeerde medische specialisten terug naar Honduras.

Als specialisten konden jullie dan wel aan de slag in het Hondurese gezondheidssysteem?

José: Zelfs met deze masters en specialisaties bleven we moeilijkheden ondervinden om onze diploma’s te homologeren. Honduras weigerde de diploma’s van Cuba te erkennen. Verschillende ELAM-dokters migreerden toen naar Spanje, waar de ELAM-diploma´s wel erkend werden. Het is nogal paradoxaal dat een eerste wereldland de Cubaanse vorming waardeert en erkent, terwijl Honduras, derdewereldland, met bovendien een enorm tekort aan medische zorg voor zijn bevolking, weigert om onze diploma´s te erkennen.

Kely: Het Hoge Gerechtshof vaardigde onder druk van het Medisch College een decreet uit dat alle ELAM-afgestudeerden 2 jaar sociale dienst moesten realiseren om hun diploma’s erkend te krijgen. Hun argumentatie: dat de gezondheidszorg in Cuba meer preventief is, en wij niet voldoende onderlegd waren in de gangbare curatieve geneeskunde.

José: We waren niet akkoord; onze opleiding was kwalitatief hoogstaand, zeker met de masters en specialisaties die we er allemaal bij namen. We vochten de beslissing aan en kregen gelijk. Momenteel wordt de sociale dienst beperkt tot 1 jaar. Hoewel wij, afgestudeerden uit de eerste groep, wel 2 jaar sociale dienst realiseerden in regionale en rurale hospitalen.

Vallen de gezondheidssystemen in Honduras en Cuba te vergelijken?

José: Er is een afgrond tussen beide gezondheidssystemen qua aandacht voor de bevolking. In Cuba werden we gevormd in een systeem waar de mens prioriteit is, de volksgezondheid 100% gratis in alle niveaus en de regering een gezondheidspolitiek voert die betracht om, binnen hun economische capaciteit, voldoende zorg, middelen en medicamenten te garanderen op alle niveaus en in alle hospitalen.
In Cuba bestaan de eerste, tweede- en derdelijns-gezondheidszorg. In de eerstelijnsgezondheidszorg of familiale geneeskunde is een familiedokter verantwoordelijk voor zijn wijk of dorp. Hij volgt de gezondheid van 200 à 300 personen van nabij. Er is 1 dokter voor elke 160 personen, in Honduras is dat 1 voor elke 1428 personen. Dankzij regelmatige huisbezoeken, -ook als mensen niet ziek zijn-, beschikt de familiedokter over een volledige diagnose van elk van de hem toevertrouwde mensen. Hij kent de nood van elke patiënt en verzekert dat de patiënten de nodige medicamenten krijgen. Als iemand meer gespecialiseerde zorg nodig heeft, verwijst de familiedokter de patiënt door naar een polikliniek waar specialisten, pediaters, gynaecologen, enz. hen kunnen verzorgen. Hij overlegt met hen zodat kwaliteitszorg gegeven wordt. Als de patiënt terugkeert naar huis, zorgt de familiedokter voor de nodige nazorg. Het is een complex, veeleisend systeem, maar het werkt prima. De cijfers spreken voor zich: Cuba heeft de laagste kindersterfte ter wereld, idem qua moedersterfte.

Kely: De Hondurese gezondheidsrealiteit daarentegen is beschamend, totaal verschillend. Gezondheid is koopwaar, verrijking ten koste van de patiënt. Hospitalen met gebrek aan budget, basismateriaal, diagnosemiddelen, medicatie, medisch personeel,…. Gevolg: lange wachtrijen, gebrekkige zorg en slechte behandeling van de patiënten. Zieken worden vaak doorverwezen naar privéklinieken. Het laat de privé koud dat mensen het weinige dat ze hebben, moeten verkopen om de consultatie te bekostigen.
Onder de huidige regering wordt er nu wel gesproken over eerstelijnsgezondheidszorg, maar de praktijk laat nog op zich wachten. Om een gezondheidssysteem als dat van Cuba te realiseren in Honduras is er een goedbedoeld, degelijk gezondheidsbeleid nodig. Dat is er voorlopig nog niet.
Wij hebben veel geleerd in Cuba, en delen dit in onze sociale dienst en ook als vrijwilligers.
Helaas kunnen we nog steeds niet werken als volwaardige dokters, omdat ons diploma nog niet gevalideerd is en we geen arbeidscontract krijgen.

Hoe was jullie ervaring tijdens de sociale dienst in de gezondheidszorg in Honduras?

Kely: Ik startte mijn sociale dienst als dokter in het regionale openbare hospitaal in Ceiba, Atlántida. Ik werkte er in de afdeling pediatrie, maar ook in neonatologie, bevallingen, spoed en externe consultaties. Het was voor mij een heel goede ervaring, hoewel natuurlijk heel verschillend van deze in Cuba. Neonatologie is nog niet echt ontwikkeld in Honduras, waardoor er nogal wat tekortkomingen zijn. In Cuba deden we therapie en gaven we medicatie aan te vroeg geboren kindjes. In Honduras is het een en al gebrek: onvoldoende basismiddelen, dus zeker geen speciale medicatie en couveuses. Bij complicaties moeten de baby’s overgebracht worden naar het Hospitaal in San Pedro Sula,2,5 uur verderop. Op de afdeling Bevallingen, waar volgens de regel vrouwen tussen 20 en 35 jaar bevallen, behandelden we vooral tieners van 12 tot 16 jaar, dikwijls met complicaties, zowel bij hen als bij hun baby’s. De tieners komen vaak van ver, uit rurale gemeenschappen; ze hebben weinig of geen kennis over hun eigen seksualiteit, en weten niet hoe zwangerschappen te voorkomen.
Tijdens de externe consultaties had ik het privilege om kinderen met HIV op te vangen. Ceiba is goed georganiseerd; het hospitaal geeft hen de dure medicatie, maar enkel en alleen als ze regelmatig op controle komen.

Een jaar later begon ik in het openbaar hospitaal Santa Teresa in Comayagua; heel verschillend van mijn ervaring in Ceiba, hoewel in hetzelfde land. Het hospitaal van Ceiba was pas 6 maand ingehuldigd en beschikte over alle afdelingen, zoals in Cuba. In Comayagua daarentegen liepen alle afdelingen door elkaar en was er nijpend tekort aan kinderartsen, ondanks een veel hogere vraag hiernaar. HIV-patiëntjes werden behandeld door een gewone arts, als hij al aanwezig was in het hospitaal. Sommige patiënten, ook al kwamen ze soms van ver, moesten terugkeren zonder behandeld te worden.
Op de afdeling Neonatologie in Comayagua werd ik als verantwoordelijke aangesteld. Normaal gezien zijn er honderd en één obstakels voor iemand die afgestudeerd is in Cuba. Maar ik werd goed geaccepteerd door mijn 4 collega pediaters en ook door de andere dokters, die afstudeerden binnen het ALBA project. Zij erkenden de kwaliteit van mijn specialisatie-opleiding in de ELAM; waardeerden mijn besluitvaardigheid, motivatie en de liefde die ik uitstraalde in mijn werk. Het is geen evidentie om, in de periode van je sociale dienst, aangesteld te worden als diensthoofd. Mijn Ceiba ervaring kwam me goed van pas. In Comayagua werd ik nog humaner, geraakt door de grote noden, vooral bij kinderen, waar veel complicaties mee optraden. Het was hard werken, veel overuren; soms wel 36 uur non stop. In Neonatologie werkten we bij gratie Gods, zonder de nodige middelen. Toch hebben we veel kinderen kunnen redden, die we nadien ook opvolgden.
Het hospitaal in Comayagua werkt ook met opvanghuizen voor moeders en medische brigades met dokters en specialisten, allen vrijwilligers, en met medicijnen die we als gift doorkrijgen van de farmaceutische artsenbezoekers. Twee keer per maand gaan we naar de verder afgelegen rurale gemeenschappen, wat ik graag doe. Je ontmoet mama’s met soms wel 7 kinderen en allen hebben ze wel iets. Ook hier zijn tienerzwangerschappen legio. Kinderen van 12 met baby’s!

Hoe is de situatie van andere collega’s afgestudeerden?

Kely: Ik ontmoet regelmatig ELAM-collega’s, die niet zoveel geluk hadden als ik; die nooit hun sociale dienst in een hospitaal konden realiseren. Veel afgestudeerden emigreerden bij gebrek aan werkaanbiedingen of omdat ze niet aanvaard werden door de dokters die in Honduras studeerden. Velen zijn aan het werk in private klinieken. Zij zouden liever in het openbare gezondheidssysteem werken, om de mensen in nood te behandelen, maar ze krijgen geen kans.

Zien jullie mogelijkheden om de gezondheidssituatie in Honduras te veranderen?

José: Het is een complexe uitdaging. Allereerst is volkseducatie, degelijk onderwijs nodig. Er heerst hier verschrikkelijke onwetendheid. In Honduras kunnen ganse families niet lezen en schrijven, wat preventie en genezing moeilijk maakt. Ook aan seksuele opvoeding is hier een groot tekort.

Kely: Als er aan de jonge meisjes gevraagd wordt hoe ze zich beschermen, zeggen ze “Niet”. Het geeft aan hoe slecht we er voor staan in seksuele opvoeding. Veel tieners en adolescenten in Honduras krijgen nooit informatie over hun seksualiteit. Spreken over seks is taboe. Vrouwen met al 8 kinderen verzetten zich tegen sterilisatie, uit vrees voor de reactie van hun man. Mentaliteitsverandering is ontzettend moeilijk, maar noodzakelijk. In Cuba hebben tieners wel toegang tot info op school, via de radio, televisie, … Ze leren er op school hoe een condoom te gebruiken. Tienerzwangerschappen zijn er dan ook veel minder frequent.

José: De 10 voornaamste doodsoorzaken in Cuba zijn totaal verschillend van de eerste 10 in Honduras. Ondervoeding, diarree, luchtwegenziektes,… zijn hier legio.
We willen betere voorlichting en medische dienstverlening verstrekken, zodat er minder mensen ondervoed zijn en ziek worden; zodat er minder mensen sterven. Maar armoede ligt aan de basis van veel gezondheidsproblemen. Wij zijn soms getuigen van erg schrijnende situaties: onlangs in Progreso gaf een moeder haar 5 kinderen vergif en probeerde ze zelfmoord te plegen. Je kan je schouders ophalen, verontwaardigd zijn of zeggen dat ze gek is. Maar als je er op een menselijke manier over nadenkt, als je in haar schoenen stapt, dan kan je begrijpen – niet goedkeuren – wat ze deed. Deze vrouw was zó arm dat ze haar kinderen niets te eten kon geven, ze moesten erom bedelden; dit zijn gevallen van schrijnende armoede, mensen die ten einde raad zijn.

Waar is er het meest nood aan?

Kely: Het is noodzakelijk om basisvoorwaarden te creëren, om uit de put te geraken waar we als land inzitten. We moeten hard werken aan een integraal openbaar beleid. Daarnaast is er nood aan middelen. We kunnen als dokters vrijwillige medische brigades organiseren, maar zonder materiaal kunnen we weinig doen. De patiënt is verplicht om alle materiaal, zelfs zijn eigen injectienaald, zelf te kopen. Goed opgeleide dokters zijn er genoeg, maar de overheid moet de nodige middelen ter beschikking stellen en de diploma’s van ELAM-dokters homologeren. Er is geen politieke wil tot verandering.

José: De private klinieken werven veel ELAM-dokters aan, bewust van de kwaliteit van onze opleidingen en onze particuliere aanpak. Maar de meerderheid van de Hondurese bevolking leeft in armoede en heeft niet voldoende te eten, laat staan om een specialisatie-consultatie van 800 Lempiras (+/-30€) te betalen. Onmogelijk !!! Je krijgt er als arts een slecht geweten van. Maar ook wij moeten eten; een inkomen hebben voor onze familie. De regering zou de voorwaarden moeten creëren dat de dokters in het publieke gezondheidssysteem kunnen werken.

Kely: Wij willen werken, en zelfs overuren doen; onze vorming geeft ons deze motivatie. We zijn niet zoals veel dokters hier die om 13u weggaan, zonder zich te bekommeren om de nog wachtende patiënten.

Hoe zien de patiënten jullie ? Hoe reageren zij op de dienstverlening?

Kely: De afgestudeerden aan de ELAM zijn graag gezien bij de patiënten. Zij zijn ons dankbaar voor de kwaliteit en hartelijkheid in onze dienstverlening. Als we langs gaan, zeggen ze “de Cubanen”. De hospitalen hebben ons, dokters, nodig. Verleden week bezetten de patiënten het hospitaal, omdat er zelfs geen middel was tegen koorts. De mensen maken al onkosten om naar het hospitaal te komen, en wanneer ze daar toekomen merken ze dat er geen middelen zijn. De mensen hebben geen 200 Lempiras (+/- 7€) op overschot om een anti-griepmiddel in een private apotheek te kopen. Als het hospitaal het geneesmiddel niet verstrekt, keert de patiënt onverrichterzake terug naar huis. De gezondheidssituatie hier in Honduras is heel complex.

Hoe is jullie relatie nu met het Medisch College?

Kely: Het Medisch College veroorzaakt de vertraging in de homologering van onze diploma’s. Het komt hen niet goed uit dat er specialisten zijn die hun plaats zouden kunnen innemen.

José: Er heerst een dubbele moraal, zoals in alles. Je praat met hen, maar wat ze je zeggen, verschilt van wat ze doen. Zo functioneren de zaken hier in Honduras. Studies hebben al uitgewezen dat Honduras een van de meest corrupte en gewelddadige landen ter wereld is. In plaats van te groeien, gaan we erop achteruit; we blijven bengelen aan het staartje.

Om de gezondheidssituatie in Honduras te veranderen, moet er duidelijk een effectief gezondheidsbeleid komen. Sedert in El Salvador, in 2009 het FMLN regeert, werd de hervorming van de gezondheidszorg participatief uitgewerkt; medische teams functioneren in de meest arme gemeenschappen. De verpleegster van het gezondheidscentrum van Citalá, aan de grens met Honduras vertelt dat ‘s morgens de eerste patiënten in de rij Hondurezen zijn. Ook in Nicaragua ziet men steeds meer Hondurese patiënten komen. Beide landen, ondanks hun eigen beperkingen, vangen op die manier gedeeltelijk het deficit van het Hondurese gezondheidssysteem op.

José: De bevolking van de grensdepartementen Intibuca en Lempira gaan inderdaad op medisch consult in El Salvador. Zij zijn heel tevreden over de service daar; ze hoeven niet te betalen. Honduras zou beter deze departementen aan El Salvador geven, want de grensdepartementen worden verwaarloosd. Het Hondurese gezondheidssysteem laat de mensen daar in de steek.

Kely: De nood in de rurale afgelegen gemeenschappen is enorm. In Comayagua is er armoede alom. Het kost wel 3 – 4 uur om in die rurale gemeenschappen te komen. De kinderen krioelen er als mieren. Parasitisme is er dagelijkse kost; kinderen die wormen spuwen ! Er zijn gelukkig drogisten die met ons meewerken door ons medicamenten te geven.

José: Maar uiteindelijk is het een en al handel, want we zijn op die manier verplicht om voorschriften uit te schrijven voor de medicatie die zij ook verkopen.

Geneesmiddelen vormen een deel van het probleem, niet? Naast het gebrek aan een gezondheidsbeleid? Transformemos Honduras realiseerde recent een onderzoek naar het beheer van geneesmiddelen in de centrale opslagplaats. Er kwamen heel wat slechte praktijken aan het licht.

José: Dat is nu net het probleem: slecht beheer en corruptie. Medicamenten die vervallen in de opslagplaats of op de markt terechtkomen, terwijl er in de gezondheidscentra en hospitalen schaarste heerst en de bevolking geen toegang heeft tot medicamenten. Er is een serieus probleem van corruptie; er kwamen al praktijken aan het licht van farmaceutische bedrijven die bijna vervallen medicatie aan het openbaar gezondheidssysteem verkopen. Er wordt handel gedreven met de gezondheid van de mensen. Het is straf dat de weinige medicamenten, bestemd voor het openbaar gezondheidssysteem, zelfs gebruikt worden als verkiezingspropaganda met slogans en de naam van presidentskandidaten op!

Hoe voelen jullie zich bij de vergelijking tussen de ervaring in Cuba en hier?

José: Soms voel je onmacht als je ziet hoe het zou kunnen zijn. Ik werkte in een hospitaal in La Habana, met wel 40 operatiezalen, voor verschillende specialisaties, goed geëquipeerd. Er zijn daar referentie-centra van 3de, zelfs 4de niveau. Patiënten die er nood aan hebben, kunnen er terecht; niet enkel Fidel of Partijmensen, zoals kwade tongen soms beweren.

Zien jullie mogelijke verandering met de komende verkiezingen in november 2013?

José: Met Pepe Lobo, de huidige president, is gesproken over de nood tot verandering van het gezondheidssysteem. Veel meer dan interesse toont hij niet. Als de traditionele partijen zich bij de komende verkiezingen verenigen, dan zal er weinig of niets veranderen. Al jaren blijft alles bij het oude. Erger nog, we gaan erop achteruit.

Kely: Er moeten structurele, grondige, allesomvattende veranderingen komen. Dat omvat ook de regering. Mentaliteitsverandering is hoognodig.

José: De 80 % armen in Honduras, zouden het prachtig vinden om de levensvoorwaarden en ontwikkelingsmogelijkheden te hebben van de Cubanen. De mensen verlangen naar verandering.

Auteur: Leen Van Acker