Wie? Berta Yolanda Villamizar Jaimes
Uit? Colombia
Werkt als? Huishoudwerker, vakbondsafgevaardigde
Aangesloten bij? Sintraimagra, Colombiaanse vakbond die het opneemt voor landarbeiders en huishoudwerkers
Hoe is het om in Colombia als huishoudwerker door het leven te gaan?
“Niet gemakkelijk, maar toch was het logisch dat ik huishoudwerker zou worden. Het is een job waarvan ik altijd wist dat ik het kon: wassen, koken, opruimen. Op mijn zestiende vertrok ik naar de stad om het huishouden te doen bij een lerares. Heel af en toe keerde ik terug naar het platteland. Toen ik kinderen kreeg, bleef ik tijd thuis om voor hen te zorgen. Na de lagere school, verhuisden we naar de stad Arauca. Daar is mijn man na enkele jaren een natuurlijke dood gestorven. Ik bleef alleen achter met de kinderen. Zo werd ik opnieuw huishoudwerker. Ik woonde met mijn twee kinderen, een meisje en een jongen in een klein kamertje en door de moeilijke werkuren bleven ze vaak alleen thuis.
Ik startte als tijdelijke werkkracht en werkte per dag bij verschillende families. Mijn werkgevers betaalden me wat ze konden of wilden missen. Ik wist nooit op voorhand hoeveel ik zou verdienen en ik had nooit genoeg. Zo werkte ik voor een gezin met drie zussen. Ze organiseerden veel kinderfeestjes en nodigden me dan uit om te werken. Mijn kinderen mochten dan meekomen naar het feestje terwijl ik er werkte. Ik was tevreden omdat mijn kinderen ten minste wat konden genieten. Op die feestjes werkte ik tot drie uur ’s nachts en doodmoe was. Als er eten over was mocht ik dat meenemen naar huis, wat me blij maakte. Maar eigenlijk buitten ze me uit.”
FOS zet deze zomer de schijnwerpers op Colombia. Samen met lokale Colombiaanse organisaties en de Belgische organisaties Solsoc en ISVI maakten we het project Tierra de Lucha.
Een fototentoonstelling en een documentaire tonen de uitdagingen en de weerbaarheid van de Colombiaanse bevolking. Ook de strijd van Colombiaanse huishoudwerkers wordt uitvoerig belicht.
“De politieke situatie in Colombia begon na een tijd door te wegen. Het conflict tussen de guerilla’s van het ELN, de FARC en de overheid eiste haar tol. Er waren bomaanslagen in de bank en in het shoppingcenter en er het leger en de politie mengden zich in het conflict. Vanop mijn werk hoorde ik de bommen. Dat jaagde me schrik aan want mijn kinderen waren al adolescenten.
Ik vluchtte naar Bucaramanga. We kwamen er aan toen mijn oudste dochter de middelbare school net had afgemaakt. De kinderen gingen bij mijn ouders wonen en ik ging opnieuw als inwonende huishoudwerker aan de slag. Ik werkte van maandag tot vrijdag. Zaterdag werkte ik op een andere plaats en zondag op nog een ander plaats. Ik moest werken zo veel ik kon en ik had geen tijd over voor mezelf. Nog steeds verdiende ik niet genoeg. Ik heb veel armoede gekend. Heel veel armoede.
Nu ben ik nog altijd huishoudwerker, maar ik zet mij vrijwillig halftijds in voor vakbond Sintraimagra.”
En hoe gaat het nu met je kinderen? Hebben zij het beter nu?
“Mijn dochter kon via een overheidsbeurs studeren. Mijn zoon heeft een technische carrière uitgebouwd. Ze leven dus niet meer in dezelfde armoede die ik heb gekend. Zij helpen me, waardoor ik nu al eens nieuwe schoenen kan kopen.
(Emotioneel) Ik heb nochtans zo hard mijn best gedaan. Na de dood van mijn man moest ik in Arauca in het midden van de nacht het ontbijt en de lunch bereiden voor mijn kinderen voor tijdens de dag. Om 5 uur ’s morgens vertrok ik naar het werk.
Het werk gaf me stress en angst want mijn werkgeefster had een kort lontje en toonde weinig begrip. Ze liet me soms tot vijf keer toe opnieuw eten klaarmaken en telkens smeet ze het op de grond omdat ze het niet goed genoeg vond. Ik moest altijd sneller en harder werken. Ik had ’s morgens nooit zin om terug te keren naar mijn werk. Maar ik moest wel omwille van mijn kinderen. Als er iets te kort was zoals een asbak of een glas dat kapot ging werd dat van mijn loon afgetrokken, zelfs als het mijn schuld niet was. Het was onmenselijk.”
Is wat jij meemaakte schering en inslag?
“Zeker. Het gebeurt ook vaak dat de mannen de werkers provoceren als de vrouw des huizes er niet is. Mij hebben ze nooit aangeraakt, maar ben vaak met viespeuken geconfronteerd. Ik hield altijd de boot af, maar daardoor werd ik vaak uitgemaakt.
(Emotioneel) Ik was mijn man verloren en ik weet dat het voor mijn kinderen geen ideale situatie was. Ik was constant bang dat op ze me een gegeven moment wel zouden aanraken en dat ik hen niet zou kunnen beschermen.
Ik ken collega’s die betere ervaringen hebben, waarbij de werkgever echte liefde toont voor hen. Maar dan nog worden ze uitgebuit als het op werken aankomt.”
Het leek ons eerst verschrikkelijk om een vakbond te worden. In Colombia botsen mensenrechtenverdedigers op repressie
Hoe ben je activist geworden?
“Toen mijn dochter afstudeerde kreeg ik wat meer ademruimte. In juni 2011 zag Conventie 189 van de Internationale Arbeidsorganisatie het licht. Die conventie beschermt huishoudwerkers en legt hun rechten vast.
De Colombiaanse vakbond Sintraimagra wou ook in Colombia een werking opstarten voor huishoudwerkers. De vakbond benaderde ons en startte met ons een dialoog op. Dat duurde twee jaar. Het was niet gemakkelijk om de directie van de vakbond te overtuigen, want het is een mannenorganisatie. Vrouwen stonden voor hen gelijk aan problemen en ze zagen ons niet als vertegenwoordigers van hun vakbond. Maar we overtuigden hen
We waren 16 vrouwen die toen allemaal zelfs niet het absolute minimum qua bescherming hadden. In 2013 werden we een echte vakbond, verbonden aan Sintraimagra. Dat leek ons verschrikkelijk. Vakbondsactivisten worden gezien als onruststokers en het boezemde ons angst in. Gezien ik in Arauca gewoond had kende ik ook de repressie van mensenrechtenverdedigers in Colombia.”
Hoe doen jullie dat, nieuwe leden aanwerven? Jullie werken allemaal op een andere werkplaats.
“We zijn werkzaam in vier gemeenten: Bucaramanga, Cartagena, Medellín en Pamplona. Ik ben de contactpersoon in Bucaramanga. ’s Avonds laat ga ik naar de chique wijken. Dan nemen de huishoudwerkers de bus terug naar huis. Ik geef hen een foldertje en wat uitleg over de vakbond. De rest doen ze zelf. Ze spreken mekaar aan over de organisatie en dan gaat het als een lopend vuurtje.
We verleggen zandkorreltjes in de verschillende steden waar we actief zijn, want mobiliseren is heel moeilijk. We hebben geen vakbondskantoren en organiseren onze bijeenkomsten bij de leden thuis. En door de weinige vrije tijd die we over hebben.”
Hoe gaan jullie de problemen aanklagen bij de overheid?
“Dankzij de samenwerking met FOS kon Sintraimagra juridische medewerkers aanwerven. In Cartagena werkt een advocate die ons helpt. Net als ik doet ze huisbezoeken en klaagt ze zaken aan bij het ministerie en het gerecht.
We gaan naar het arbeidsministerie en doen mee aan de onderhandelingen tussen de overheid, de werkgevers en de arbeiders. We kijken of onze internationale rechten, zoals die van de Internationale Arbeidsorganisatie, écht gelden. We zijn er al in geslaagd om wetten in Colombia te laten aanpassen en leemtes op te vullen. We zorgen ervoor dat meer mensen de wet leren kennen, dat het ministerie inspecties organiseert, vakanties uitbetaalt, sociale zekerheid biedt,…
Door workshops kijk ik niet langer zwijgzaam toe. Ik wil voor iedereen vooruitgang, niet alleen in Colombia. Al is de context anders, overal is betaald huishoudwerk het laagste beroep.”
Waarom is internationale solidariteit met de huishoudwerkers zo belangrijk?
“FOS werkt met ons samen om contacten te leggen met andere vakbonden. In de steden, in de sectoren, op het nationaal en internationaal niveau worden we eindelijk erkend als volwaardige werknemers.
Zo ben ik nu dus even in Europa. Iets wat ik nooit voor mogelijk had gehouden. Jullie zien ons. Dat is belangrijk, want onze werkgevers zien ons niet. En als er iemand uit België naar onze projecten komt voelen we ons supertrots dat ze ons helpen en aan onze kant staan. Jullie zien ons en dat is de grootsheid dat het project voor ons gebracht heeft. In deze sector is het echt belangrijk om kennis en verwezenlijkingen met elkaar te delen. Het vormt een keten van informatie.”
Je was erbij toen we de documentaire Tierra de Lucha, over arbeidsrechten in Colombia lanceerden. Eén van je collega’s wordt er gevolgd. Wat vond je ervan?
“In de documentaire zien we de groep huishoudwerkers uit Medellín. We zien hoe ze samenkomen bij één van de compañeras thuis. Toen ik de film bekeek moest ik huilen. Wij hebben moeilijke bijeenkomsten in onze buurten. We leven in lelijke, moeilijke, nederige buurten. Het is gevaarlijk zo laat de deur nog uit te gaan. We nemen het risico om elkaar te helpen en het geeft voldoening.
De documentaire toont heel goed de realiteit waarin wij leven. Bijvoorbeeld onze werkgevers: ze zijn heel rijk en erkennen ons niet. Hetzelfde voor de boeren. Dat terwijl het de boeren en de huishoudwerkers zijn die hen rijk maken. Ze betalen hun boekhouder of advocaat, maar over hun werkster zeggen ze: ‘nee, zij is van de familie, ze zorgt voor de kindjes.’ Daarop zeg ik: ‘nee, wij zijn geen deel van de familie. Wij hebben ons eigen familie!’”