Tijdens zijn academische carrière, kwam Mugabe in contact met toekomstige zwarte nationalistische leiders uit het hele continent. Zo omarmde hij het marxisme en trad hij toe tot de politieke partij Zimbabwe African National Union (ZANU). In tegenstelling tot wat veel mensen denken, heeft Mugabe dus nooit een politieke partij gevormd, maar is lid geworden van een reeds bestaande partij.
In 1975 splitste de partij zich en werd de Zimbabwe African People’s Union (ZAPU) geboren, geleid door Joshua Mqabuko Nkomo. Beide partijen hadden militaire vleugels. Vanaf het begin waren de partijen en hun gewapende afdelingen grotendeels verdeeld volgens etnische en regionale lijnen. Mugabe kreeg steun van zijn Shona etnische groep en Nkomo van de Ndebele. De twee partijen zouden later in 1987 terug samenkomen om een eenheidsakkoord te vormen waarin ZANU (PF), Zimbabwe African National Union Patriotic Front, werd geboren. De fusie luidde het presidentschap van Mugabe in. Hij was eerste minister van 1980 tot 1987 en president van 1987 tot 2017.
De repressie begint...
Mugabe mocht dan wel de blanke heerschappij trotseren, hij is achteraf zwaar bekritiseerd omdat hij net hetzelfde beleid na zijn machtsovername verderzette – namelijk onderdrukking en repressie. Ook corruptie en persoonlijke verrijking waren hem niet vreemd. Hij vergaarde zoveel macht en politiek kapitaal door zich te omringen met kameraden en een kabinet dat hem nooit durfde tegen te spreken.
In 1983 liet Mugabe de militaire Vijfde Brigade op Nkomo’s Ndebele-volk los. De campagne, die bekend staat als ‘Gukurahundi’, kostte tussen 1983 en 1987 tot naar schatting 20 000 burgers het leven. Robert Mugabe wou nooit zijn rol hierin te erkennen. De gevolgen van het etnische bloedbad zijn vandaag nog steeds voelbaar zijn. Duizenden mensen verloren hun ouders en zijn staatloos, omdat ze geen toegang hebben tot nationale registratiedocumenten.
Mugabe groeide zo uit tot een president van een regering die de burgers hun menselijke waardigheid beroofde en hen beroofde van hun vrijheden, inclusief de vrijheid van meningsuiting. Onder zijn heerschappij werd elke fatsoenlijke stem zwaar onderdrukt. Zijn zware aanpak van de oppositie getuigt daarvan, net als zijn standpunt over de LGBT+-gemeenschap die hij ‘slechter dan varkens en honden’ noemde.
Het goede en het slechte in een enkele dosis
Desondanks zijn er ook enkele positieve elementen aan zijn bewind. Het Zimbabwaans basisonderwijs hoort tot de beste van het continent. Dat komt grotendeels door het onderwijs- en sociaal beleid dat hij in de beginjaren van zijn heerschappij heeft ingevoerd. Meisjes in het diepste van plattelandsgebieden kregen zo ook toegang tot kwalitatief goed onderwijs.
Onder zijn bewind werden ook positieve resultaten geboekt op het gebied van gezondheid. Vaccinatieprogramma’s voor kinderen werden aangemoedigd en aanzienlijk ondersteund. Helaas werd die vooruitgang later weer volledig teruggedraaid. Het feit dat hij stierf in een ziekenhuis in het buitenland is een indicatie voor de erfenis van het gezondheidssysteem dat hij achterlaat.
In 2000 begon hij aan het controversiële landhervormingsbeleid. De uitvoering van die herverdeling liet echter te wensen over. Land werd ingenomen van niet- ZANU (PF) sympathisanten, in het bijzonder blanke commerciële boeren, en aan Mugabe-loyalisten gegeven als beloning. In de steden was de hervorming minder dramatisch dan op het platteland.
Ook in de nasleep van het landhervormingsprogramma leven gemeenschappen nog steeds in armoede en verontwaardiging. Het ontbreken van een duidelijk sociaal-economisch beleid dat gepaard ging met de herverdeling, heeft geleid tot de ineenstorting van de industrie en gemeenschappen die er steeds meer niet in slagen zichzelf te voeden.
Het maatschappelijk middenveld en FOS-aanwezigheid in Zimbabwe
Al meer dan 20 jaar is FOS solidair met de Zimbabwaanse bevolking. Daarbij lag altijd de nadruk op goed bestuur, sociale rechtvaardigheid en sociaaleconomische emancipatie door samen te werken met lokale organisaties. Bij onze activiteiten was altijd een speciale rol weggelegd voor arbeidersbewegingen en gezondheidsorganisaties. Ook zij stonden vaak lijnrecht tegenover Mugabe.
Nu het hoofdstuk Mugabe is afgesloten, kijken we graag vooruit. Jammer genoeg blijft er amper ruimte voor middenveldorganisaties in Zimbabwe. Ook de ‘nieuwe’ politieke machthebbers mengen zich bij de werkingen van organisaties. Daarbij horen nog steeds fysieke bedreigingen aan leden, of uitsluiting van maatschappelijke participatie.