Tijdens het zesde Congres van de Cubaanse Communistische Partij in 2011 zette de overheid, na een brede consultatie onder de bevolking, een eerste stap richting vernieuwing door honderden richtlijnen aan te nemen. Op economisch vlak zijn het bevorderen van de privésector, export gericht op producten en diensten met hoge toegevoegde waarde en investeringen met buitenlands kapitaal, de meest opmerkelijke veranderingen. Op sociaal vlak wordt gestreefd naarmeer efficiënte dienstverlening, een hogere verantwoordelijkheid van de familie door meer thuiszorg en een sterke focus op de meest kwetsbare bevolkingsgroepen.
Meer ongelijkheid
Meer efficiëntie, privatisering en vraag-aanbod, het zijn begrippen die een belletje doen rinkelen. Gaat Cuba de Oost-Aziatische weg op en heeft het land op korte termijn ook haar eerste miljardairs? De stelling van de Cubaanse overheid dat iedere burger beloond wordt naargelang zijn of haar bijdrage tot de economie, laat er geen twijfel over bestaan dat de inkomensongelijkheid zal toenemen. Bijgevolg neemt ook de sociale ongelijkheid toe. Wie een hoger inkomen heeft, kan bijvoorbeeld bijlessen voor de kinderen veroorloven om hun kans voor de toegang tot de meest gegeerde universitaire richtingen te verhogen. Bovendien kan wie het economisch goed heeft sneller toegang tot betere gezondheidsdiensten krijgen. Niet iedereen beschikt over dezelfde kansen om een privéonderneming op te starten. De basiscondities, zoals startkapitaal, infrastructuur, kennis en ervaring, zijn niet voor alle bevolkingsgroepen gelijk.
Politieke wil
Niet enkel het inkomen is een bron van ongelijkheid. Geslacht, geografische ligging, leeftijd en ras spelen ook in Cuba een rol. De voorbije jaren is bij de overheid het besef gegroeid dat de economische veranderingen moeten samen gaan met een sociaal beleid waarbij preventie een grotere rol krijgt toebedeeld. Enkel op die manier kan men de kansen van kwetsbare groepen gelijkstellen. De mogelijke oorzaken van ongelijkheid en hun oplossingen werden gebundeld in twee documenten. Tijdens het zevende Congres van de partij in april werden ze aan het grote publiek voorgesteld. De twee uitgebreide documenten, een die de problemen benoemt en een dat een plan van aanpakken voorstelt, zullen eind september verder aangepast kunnen worden door de bevolking.
In het eerste document worden sociale rechtvaardigheid, gelijke kansen, non-discriminatie en de rechten van de burgers als vaste waarden van de maatschappij beschouwd. Gezondheid en onderwijs blijft gratis door de staat aangeboden. Het tweede document gaat onder andere over “humane ontwikkeling, gelijkheid en rechtszekerheid”. Het bevorderen van de gelijkheid voor kwetsbare groepen zoals bejaarden, andersvaliden en langdurige zieken staat expliciet in het document vermeld. Maar ook het wegwerken van ongelijkheid door geografische ligging, inkomen, ras, seksuele geaardheid is in het document opgenomen. Opmerkelijk is de vermelding van discriminatie wegens genderidentiteit. Dat dankzij de intensieve lobbywerk van de FOS-partner CENESEX, het Nationaal Centrum voor Seksuele voorlichting.
Het middel bij uitstek om de inkomensongelijkheid te verminderen is het verder uitbouwen van het belastingsysteem. Vanaf januari dit jaar betalen de werknemers bij staatsbedrijven die nieuwe loonsystemen toepassen, ongeveer de helft van de bedrijven, 5% belasting op hun loon. Privébedrijven worden bovendien op hun omzet en het aantal werknemers die ze tewerkstellen belast.
De uitdaging
Het kader en de strategieën om de onvermijdelijke toename van de ongelijkheid als gevolg van de nieuwe economische koers af te zwakken staan dus op papier. De uitdaging op korte termijn ligt nu in de uitwerking en de toepassing van mechanismen en procedures die toelaten de kwetsbare bevolkingsgroepen te beschermen. Procedures die er voor zorgen dat minder begunstigde Cubanen daadwerkelijk toegang krijgen tot de nieuwe economische opportuniteiten.