“People should not be afraid of their governments. Governments should be afraid of their people”, luidt het befaamde citaat uit de stripreeks V For Vendeta van auteur Alan Moore. Ex-minister Joke Schauvliege kan het weten. De macht ligt bij het volk, alleen vergeten we dat soms.
De huidige parlementaire, representatieve democratie is niet meer dan een aristocratisch misbaksel dat uitmondt in gele hesjes. De toekomst van de democratie ligt in extreme burgerparticipatie, bij de ‘commons’. En die toekomst vinden we een beetje terug in het Boliviaanse verleden.
Rioolbuizen
“Wij beheren de wijk”, zegt Luisa. De vrouw woont met haar man en drie kinderen in een buitenwijk van El Alto. El Alto is dé migrantenstad van Bolivia, gelegen op een gezellige 4150 meter hoogte. Het is een magneet voor de plattelandsbevolking op de Altiplano en groeide in geen tijd uit tot Bolivia’s tweede grootste stad. Zoals in zovele Boliviaanse steden ligt de macht in de stad bij de beruchte Juntas Vecinales: een wijkcomité op anabole steroïden. “We hebben onze offerte ingediend bij het gemeentebestuur en het komt in orde. De riolering wordt gelegd, en daarna komt vers asfalt”, gaat ze verder.
Na twee te zoete koffies begin ik de vrouw eindelijk te begrijpen. “Maar Luisa, zeg eens, wie zal die riolering dan leggen”, vraag ik voor de zekerheid na. “Wij”, antwoordt ze doodnormaal. “We krijgen van het gemeentebestuur het nodige cement, buizen en werkmateriaal. Omdat een riolering leggen niet zo eenvoudig is, krijgen we ook een technisch assistent die ons zal uitleggen wat, waar moet komen.” Mijn progressieve hart maakte sprongetjes. Zonder dat de vrouw het wist, hadden ze het concept achter de ‘commons’ tot leven gebracht.
De ‘commons’ gaan volledig over de collectieve verantwoordelijkheid om het leven te organiseren en te beheren. Het is niet langer de staat die als een vader over je waakt, maar iedereen te samen, met z’n allen. “Dus, om het samen te vatten Luisa. Jij bent de voorzitter van de Juntas Vecinales hier in de wijk. Jij, samen met jouw raad, hebben beslist dat de grootste prioriteit ligt bij het vernieuwen van de riolering en het wegdek. Jullie zijn dan vervolgens naar het gemeentebestuur gestapt, waar jullie het plan hebben voorgelegd. En nu de gemeente akkoord gaat, krijgen jullie cement en ander werkmateriaal waarmee jullie zelf, als wijkcomité, de handen uit de mouwen steken en de boel renoveren? Juist?”, vat ik samen. “Ja”, zegt ze droog. De Boliviaanse ‘commons’, weg van het hoogopgeleide linkse debat, is een feit. Ik slikte mijn tranen weg.
Fanfaredemocratie
Dat ik net hier op de ‘commons’ stuit, hoeft ergens niet te verbazen. Burgerparticipatie is een oeroude traditie in het land. Iedereen is op de een of andere manier betrokken bij de samenleving. Zit je niet bij de Juntas Vecinales, dan ben je mogelijks lid van de schoolraad, de dansvereniging, een politieke partij, een vakbond of de fanfare. Geen Boliviaan zonder lidkaart. En ook op het platteland beheren de sociale organisaties het dagelijkse leven. Het plattelandsequivalent van de Juntas Vecinales zijn de Sindicatos Agrarios, de landelijke vakbonden zeg maar.
En dit heeft implicaties op het dagelijkse functioneren van het land. “Democratie is het georganiseerde meningsverschil”, hoor je Belgische politici vaak zeggen. Maar in plaats van een tof debat in De Afspraak of een scherp opiniestuk in Het Laatste Nieuws, wordt dat meningsverschil in Bolivia anders georganiseerd. Wegblokkades, stakingen, betogingen, … iedereen die ooit in Bolivia was heeft hier kennis mee gemaakt. Je staat ermee op, je gaat ermee slapen. Het Boliviaanse maatschappelijk middenveld is een extreem lappendeken van organisaties met onverzoenbare eisen, en ieder van hun zal nu en dan eens met de vuist op tafel kloppen.
Maar net die conflictueuze fanfaredemocratie geeft de essentie, als de problemen, van de democratie goed weer. Iedereen participeert, iedereen is betrokken, en iedereen komt ooit wel eens in een conflict terecht. Democratie gaat over de wil van het volk, ook als een klein deel van het volk niet akkoord gaat. “Wat doe je als pakweg Juan om de hoek, geen zin heeft om op zaterdag cement te maken?”, vraag ik aan Luisa. “Dan gaan we met een vijftal man naar zijn huis. En als hij blijft weigeren, dan mag hij zich verwachten aan een levensgrote graffiti op zijn gevel. Dan zal iedereen wel weten dat Juan de wijk niet wil helpen”, zegt ze. Niet meteen heel vriendelijk, dacht ik bij mezelf.
Aristocratische democratie
De nationale Boliviaanse politiek is zich maar al te bewust van dat ijzersterke maatschappelijk middenveld. Meerdere presidenten werden op hun knieën gedwongen na uitbarstingen van sociale onvrede. In een poging dat maatschappelijk middenveld structureel te betrekken, en dus dergelijke uitbarstingen te voorkomen, riep Boliviaans president Evo Morales de CONALCAM in het leven. Een nationale raad bestaande uit tal van sociale basisorganisaties die de regering moet informeren en bijsturen indien nodig. Zonder zegen van de CONALCAM gebeurt er op beleidsvlak niets in Bolivia. Extreem kan je zeggen, maar ook democratisch. En net dat systeem heeft de voorbije dertien jaar stabiliteit gebracht in een land waar chaos en onrust de regel waren.
Volgens N-VA moet de “politiek kunnen doorduwen”, ook als Belgische sociale organisaties het niet eens zijn. Het democratische gewicht legt de N-VA in het stemhokje. Maar net die visie zal leiden tot gele hesjes, nationale vakbondsbetogingen, klimaatbrossers enzovoort.
Democratie zal extreem zijn of niet. De tijd van het valse aristocratische schouwspel is voorbij.
In ons magazine kijken we naar hoe de democratie verder reikt dan het stemhokje. Hieronder vind je enkele tips hoe ook jij aan politiek kan doen.
