De wereldbevolking vergrijst snel. Volgens de Verenigde Naties zal het aantal 65-plussers verdubbelen tegen 2050, tot 1,5 miljard mensen. Overal leven vrouwen langer dan mannen. De meeste ouderen zullen dus vrouwen zijn. Toch besteden beleidsmakers weinig aandacht aan hen, en aan ouderen in het algemeen. Estela Ospina getuigt: “Als ouderen zijn wij onzichtbaar in Peru, en zeker op vlak van welzijn en gezondheid.”
Oudere vrouwen dreigen bovendien slachtoffer te worden van dubbele discriminatie: een keer vanwege hun leeftijd en een tweede keer omdat ze vrouw zijn. Hun leven lang moeten ze opboksen tegen sociale en economische achterstelling, wat hen op hun oude dag bijzonder kwetsbaar maakt. Twee doelgroepen van onze werking maken de gevolgen van die dubbele discriminatie meteen duidelijk, met name de landarbeidsters en de huishoudwerksters.
Geen vast contract, minder sociale rechten
In Zuid-Afrika, bijvoorbeeld, werken zowel mannen als vrouwen op de wijngaarden, maar onder heel andere voorwaarden. De mannen hebben doorgaans een vast contract, dat recht geeft op een pensioen, terwijl de vrouwen als seizoenarbeiders worden ingeschakeld. Ze bouwen dus veel minder sociale rechten op dan hun mannelijke collega’s.
Verder wordt beschermende kleding vaak voorbehouden voor vaste werknemers – hoofdzakelijk mannen. Het betekent dat de seizoenarbeiders – vooral vrouwen – de volle laag krijgen wanneer vliegtuigen pesticiden op de wijngaarden sproeien. Oudere vrouwen eindigen daardoor niet alleen met minder pensioen, maar ook met een zwakkere gezondheid.
Huishoudwerkers vallen te vaak buiten de wetgeving die toegang geeft tot sociale bescherming. We hebben jaren tegen die uitsluiting moeten vechten.
Systematische uitsluiting
De situatie van voormalige huishoudwerkers is zo mogelijk nog schrijnender. Door discriminatie op de arbeidsmarkt kunnen veel vrouwen alleen aan het werk als huishoudster. Als ze geluk hebben, met een contract. Maar meestal zonder, en dus zonder pensioenrechten. Leddy Mozombite, algemeen secretaris van FENTTRAHOP (Peru), vertelt: “Slechts een kleine minderheid heeft een arbeidscontract en is ingeschreven bij de sociale zekerheid, waardoor we geen toegang hebben tot gezondheidszorg of pensioen.”
Ook in Zuid-Afrika werden huishoudwerkers lang buiten de sociale zekerheid gehouden. “Huishoudwerkers vallen te vaak buiten de wetgeving die toegang geeft tot sociale bescherming”, zegt Myrtle Witbooi, algemeen secretaris van SADSAWU. “We hebben jaren tegen die uitsluiting moeten vechten.”
Onbetaalde zorgarbeid
Een ander probleem is dat door de gebrekkige voorzieningen de zorg voor de ouderen volledig op de schouders van hun kinderen rust. Doorgaans gaat het om hun (schoon)dochters. Zo vertelt de Cubaanse Marielena: “Ik ben arts in Havana, maar twaalf jaar geleden heb ik mijn werk opgegeven om thuis voor mijn ouders te zorgen. Om dezelfde reden is mijn man drie jaar later ook op pensioen gegaan. Zo zijn er veel Cubanen die hun job opgeven, ook al zijn ze nog perfect in staat om verder te werken.”
Soms biedt een huishoudwerker ondersteuning, zoals bij Claudia Chavera: “Zij is echt mijn rechterhand. Ik weet niet wat ik zonder haar zou doen. Ik zou niet uit werken kunnen gaan want wie zou er voor mijn moeder zorgen?” Een tekort aan publieke ouderenzorg verzwakt dus ook de positie van de volgende generatie vrouwen.
Strijdbare senioren
Oudere vrouwen laten zich echter niet zomaar aan de kant schuiven. Overal komen ze op voor hun rechten en verenigen ze zich. In Peru en El Salvador zetten Estela Ospina en Yolanda Fabián zich met hun ouderenvereniging in voor de gezondheid van 65-plussers, een verhoging van hun pensioenen en een beleid dat meer op hun behoeften aansluit.
Wereldwijd streden huishoudwerkers voor de ratificatie van Conventie 189 van de Internationale Arbeidsorganisatie, die hun toegang tot sociale bescherming geeft. Nu nog strijden ze in veel landen voor de effectieve toepassing ervan. In Colombia, bijvoorbeeld, daagde de toen 75-jarige Beatriz haar voormalige werkgevers voor de rechter, omdat die haar na 34 jaar dienst als huishoudster geen pensioen uitbetaalde. Ze kreeg gelijk: de familie moest haar een pensioen betalen en haar aansluiten bij de gezondheidsinstelling die zij verkoos.
Andere vrouwen, zoals landarbeidster Margreta Prins, engageren zich voor de gezondheid van de vrouwen en mannen die na hen het veld op trekken. Door hun verhaal te vertellen en actie te voeren tegen schadelijke stoffen.
Vergeet oudere vrouwen niet
Ouderen, en vooral oudere vrouwen, verdienen dus zeker meer aandacht van beleidsmakers. Ze zijn er. Ze roeren zich. Luister naar hen.
- Geef hun voldoende sociale bescherming, met een universele ziekte-uitkering en een pensioen. Hou daarbij rekening met de specifieke situatie van vrouwen: de rollen die ze door de maatschappij opgelegd kregen en hun systematische achterstelling.
- Pas de richtlijnen van Conventie 189 van de Internationale Arbeidsorganisatie toe, en neem huishoudwerkers op in socialezekerheidssystemen.
- Creëer formeel werk voor mannen én vrouwen. Vrouwen belanden te vaak in informele jobs zonder rechten.
- Waardeer onbetaalde zorgarbeid door een deftig statuut en een vergoeding te geven.