Migratie is van alle tijden en kan niet zomaar gestopt worden. Dat is nochtans wel wat veel overheden proberen te doen. Door legale migratiepoorten te sluiten of sterk te beperken, wordt misdaad en mensensmokkel gestimuleerd. Migranten worden in onveilige situaties gedwongen. Veilige en reguliere migratiemogelijkheden zijn het antwoord, ook op de arbeidsmarkt.
De geglobaliseerde arbeidsmarkt
De geglobaliseerde economie brengt heel wat in beweging. Multinationals opereren over verschillende landen heen en zoeken naar markten waar de arbeidscondities laag zijn. Arbeiders gaan waar er werk is. Verschillende bewegingen van arbeidsmigranten komen op gang of worden versterkt.
Asielzoekers en migranten zonder wettelijk verblijf hebben geen andere keuze dan aan het werk te gaan. Ze hebben geen netwerk of sociale bescherming om op terug te vallen. Bestemmingslanden hebben nood aan deze goedkope arbeid; er ontstaan precaire economische systemen waar de arbeidsvoorwaarden veel lager zijn dan in het reguliere systeem. Kijk maar naar de Europese Unie waar het toegelaten is om een Unie-burger uit te betalen op basis van het loon van herkomstland. Tijdelijke werkvergunningen maken de arbeiders kwetsbaar voor misbruik. Bij ontslag verliezen zij alles, inclusief hun verblijfsvergunning. Dit maakt hen en hun gezin volledig afhankelijk van de werkgever. Door deze situatie worden migranten stil gehouden en vakbondsvrijheid onmogelijk. Door hen niet te erkennen als volwaardige mensen worden zij makkelijk politiek genegeerd. Er wordt niet met hen maar over hen gesproken.
Bitter oranges; de bittere vruchten van uitbuiting
Italië voert veel groenten en fruit uit. De laatste jaren echter kelderden de prijzen voor landbouwproducten. Ondanks de hoge werkloosheidsgraad op het Italiaanse platteland, weigerde de plaatselijke bevolking in die sector te werken, zo laag waren de lonen. De boeren moesten op zoek gaan naar een manier om te besparen op productiekosten. Om de sinaasappelteelt competitief te houden en door deregulering werd het mogelijk meer en meer seizoenarbeiders uit Oost-Europa aan te trekken. Later zorgde de komst van steeds meer vluchtelingen uit Afrika voor een nieuwe arbeidskrachtenreserve (die lage lonen aanvaardde). De Afrikaanse sinaasappelplukkers werden dagloners en kregen geen enkel wettelijk contract.
De arbeiders reizen mee naar waar er te oogsten is; in de winter oogsten ze tomaten in Puglia en in de zomer appelsienen in Calabria. In de lente gaan ze dan naar Sicilië om kerstomaten te plukken. Doordat ze constant rondtrekken, leven ze in tijdelijke nederzettingen of kampen in erbarmelijke omstandigheden; met onvoldoende capaciteit, slechte hygiëne, geen stromend water of elektriciteit.
De dagloners worden in dienst genomen door tussenpersonen die ‘capo’ of ‘ploegbaas’ genoemd worden. De ’capo‘ komt de dagloners oppikken en voert ze naar een plantage. De werknemers zitten opeengepakt als sardienen in de minibus. Ze moeten de capo elk 3 à 5 euro betalen. De concurrentie is hevig, zonder ‘capo‘ vind je gewoon geen werk. De meeste ploegbazen zijn trouwens zelf Afrikanen, die het systeem in hun voordeel weten te gebruiken via networking.
Een ‘capo‘ moet het aantal kistjes tellen dat elke werknemer vult en betaalt ook hun loon uit. De werknemers hangen dus af van de willekeur van de ‘scapo‘, vaak moeten ze weken wachten op hun loon, soms worden ze zelfs niet betaald.
“Caporalato”, deze vorm van onderaanneming is een uitbuitingssysteem dat de meest kwetsbare segmenten van de samenleving treft.
Arbeidscondities die nijgen naar slavernij bestaan nog steeds in Europa. De steeds lagere prijzen die supermarktketens en multinationals bepalen hebben een rimpeleffect op de hele productieketen. In combinatie met deregulering vanuit de overheid zorgt dit voor nieuwe vormen van uitbuiting van de zwaksten in de samenleving.
Get up, stand up…
Voorlopig lijkt er nog geen kentering te komen in de politieke wereld; het migratiedebat wordt verengd tot vluchtelingenstromen, het sluiten van grenzen en andere platitudes. Het is belangrijk dat werknemers zich gaan verenigen om hun rechten op te eisen. Rechten werden nooit zomaar gegeven, denk maar aan vrouwen- en arbeidsrechten. Ook hieraan ging een heel proces van verenigen en empoweren vooraf.
Laten we dan ons ook allemaal scharen achter het feit dat arbeiders allemaal mensen zijn met dezelfde rechten op een goed leven en goede arbeidsomstandigheden. Ongeacht land van herkomst of achtergrond.