Te gast in Chua
Het dorpje Chua in Manica, centraal-Mozambique, had al sinds het begin van onze interventie iets betoverends voor mij. Het is er groen en fris. Op de heuvels rond het dorp staan impressionante eucalyptusbomen en klaterende beekjes zorgen voor een permanente bevloeiing. Jammer dat de regenval zo onregelmatig is anders zou je je terecht de vraag nog kunnen stellen wat we daar nu precies zitten te doen… Vandaag zijn we te gast bij de vrouwengroep Simba Mukaka waar Donna Ilda met de glimlach de plak zwaait en die de organisatie van de vorming van Aids-activisten op zich neemt. Vanuit het naburige Manica bracht onze partner-organisatie Kwaedze Simukai Manica, waarmee FOS al jaren werkt, de verplegers Isabel en Felix van het Provinciaal hospitaal mee om de opleiding te animeren. De afgelopen maanden werd geregeld op hen beroep gedaan voor de omkadering van de medische aspecten tijdens de opleidingen in de strijd tegen HIV en AIDS.
Ze zijn met zijn vijftienen en komen vanuit de verschillende dorpjes rond Chua. De activisten zijn meestal charismatische figuren, natuurlijke leiders van de gemeenschappen die deze bergdorpjes bewonen. Kwaedza is hier regelmatig mee aan de slag gezien het precies die mensen zijn die verschillende dynamieken in de dorpen stuwen. Ze ontvingen vorig jaar een eerste opleiding over HIV en AIDS en worden gestimuleerd het onderwerp aan te snijden tijdens de verschillende initiatieven die ze ontwikkelen op het terrein door hen te voorzien van didactisch materiaal, folders, gratis condooms ter verspreiding etc. De prevalentie van HIV in deze dorpen is daardoor beperkt gebleven tot zo’n 20.5% in 2005 maar de tendens is dat dit percentage jaarlijks met zo’n drie a vier procent stijgt.
Het opzet van vandaag is een stapje verder te gaan met deze groep. De activisten worden opgeleid om zelf vorming te kunnen geven in hun respectievelijke gemeenschappen.
Een van de oefeningen tijdens deze vorming is het uitwisselen van ervaringen tussen de verschillende activisten. Het is niet alleen erg boeiend te horen wat de anderen in hun omgeving meemaakten maar het is ook erg vormend in het licht van de toekomst. Soms is het herkenbaar maar vaak ook niet.
Jose vertelt van zijn dorp Mucudo, waar een driehonderdtaltal mensen wonen. “Slechts 8 mensen in het dorp lieten zich testen, ik heb ontzettend veel moeilijkheden om mensen te bewegen om zich te laten onderzoeken in de GATV” en hij vertelt het verhaal van Pedro en Louisa.
GATV Gabinete de Aconselhamento e Testagem Volontario (Voorlichtings- en vrijwillig testingscentrum)
Is een initiatief van het Mozambikaanse Ministerie van Gezondheid en maakt deel uit van het Nationale Strategisch Plan van de strijd tegen HIV en AIDS (PENII).
Het zijn plekken waar je terecht kunt voor raad en inlichtingen en waar je kan laten testen of je seropositief bent. Vaak zijn ze verbonden aan bestaande medische structuren, en ze schieten als paddestoelen uit de grond op de meest onvoorspelbare plekken. Sinds kort bestaan er ook thematische GATV’s, die zich speciaal richten op een deel van de bevolking. Zo bestaat er in Chimoio een jongeren-GATV en in Gondola een GATV van de vakbond OTM.
Internationale ervaring leert dat een geïnformeerde bevolking vroeg of laat wenst zich te laten controleren. Maar deze centra zijn vooral opgericht om de bevolking te informeren.
Recente analyse leert dat in de 57 centra verspreid over het ganse land (2004), slechts en beperkt deel van de bevolking bereikt wordt (101 000 bezoekers in 2003). Het zijn vooral hoger geschoolden, mensen met een risicovol seksueel gedrag of reeds geïnfecteerden, die de centra bezoeken.
Het is echter een belangrijk verzamelpunt van informatie over de gezondheidstoestand van de bevolking, maar het volstaat geenszins.
Daarom voorziet men in het nieuwe strategisch plan (2005-2009) een uitbreiding van het aantal GATV’s tot 250, beter verspreid over het land, waar 540 000 mensen terecht kunnen in 2007. Er wordt ook naar alternatieven uitgekeken zoals de gratis voorlichtingstelefoonlijn en de Servicos Amigos dos Adolecentes e Jovens (SAAJ) wat staat voor de Vriendendienst voor Jongeren en Adolecenten.
Iedereen kan in deze GATV’s terecht voorlichting over HIV en AIDS maar ook over andere seksueel overdraagbare ziektes en je wordt er begeleid bij je seropositieve toestand.
Je wordt er opgevangen door een administratieve kracht, een dokter voorziet je in medische en psychologische voorbereiding en/of begeleiding, en een verpleegster neemt de aidstest af.
Eind 2004 wist president Chissano te melden dat HIV en AIDS de levensverwachting van mannen reeds met 12 jaar en die van vrouwen met 9 jaar verkort. Daarom werd de strijd tegen HIV en AIDS gemainstreamd en geëxpliciteerd in het multi-sectorale plan dat ook voor Manica recentelijk werd uitgeschreven en waar een honderdtal overheidsdiensten en NGO’s samen deel van uitmaken.
FOS draagt daarin zijn steen bij door middel van vormingen op het niveau van de vakbond CONSILMO, de boerenfederatie UCAMA en de lokale ontwikkelingsorganisatie Kwaedza Simukai Manica.
Pedro en Louisa
Pedro en Louisa is een jong stel dat in Mucudo woont. Ze hebben drie kindjes. Als een van de weinigen in het dorp ondergingen beiden een test om uit te maken of ze al dan niet seropositief zijn. Blijkt dat Louisa gevrijwaard bleef maar Pedro geïnfecteerd is door het virus.
Sindsdien is er geen vrede meer in huis. Er wordt constant geruzied, vertelt Jose.
Louisa wil veilig vrijen en staat op condoomgebruik. Pedro echter wil voor hun nageslacht zorgen zoals de traditie voorschrijft en wil van condooms niet weten. “Ik ben van de vlees-op-vlees-school! Altijd al geweest. En jij bent toch niet geïnfecteerd, dus waar is het probleem? Hoe doe ik onze familie groeien als ik mijn zaad in de latrine moet dumpen?” De activisten lachen maar herkennen de situatie en kennen het probleem. Vaak is het gevolg van getest te worden spanningen in de familie. Dit is een van de redenen waarom de activisten het zo moeilijk hebben met het aanpraten van de aids-test. De situatie van Pedro en Louisa is de bevestiging van de vrees die veel mensen hebben dat van zo gauw je weet dat je seropositief bent je geïsoleerd zult worden, je vrienden verliest, nagewezen wordt, kortom het is uit met de pret, je leven komt tot een abrupt eind, de donkerte treedt in.
De caminhata en het spektakel
Net voor de interventie van Isabel en Felix werd het ANDA uitgenodigd een bijdrage te verzorgen. ANDA is een lokale NGO die samenwerkt met het Ministerie van Gezondheid en een deel van de uitvoering van het nationale programma van de strijd tegen Aids (PENII) op zich neemt. Het is een ploeg van 14 jongeren die betaald worden om de anti-aids boodschap uit te dragen. Kwaedza maakt er geregeld gebruik van. De jongens en meisjes van ANDA verzorgen een ‘aids-wandeling’ (uma caminhata) en een theaterspektakel. De caminhata is een begeleidde wandeling langs een zestal opgezette spelletjes. Bij elk spel geeft een begeleider tekst en uitleg en telkens wordt op een leuke manier een aspect van de aids-problematiek aangesneden. Zo gaat het over manieren van transmissie, de noodzaak aan sport, kwaliteitseisen van goeie voeding, condoomgebruik etc. Ik volg geboeid het gebeuren en zie groot en klein uit het dorp actief betrokken worden bij de verschillende spellen. Het grootste deel van het ongeveer 100-koppige publiek van het, na de caminhata opgevoerde spektakel, bestaat uit erg jonge mensen en gaat geregeld dubbel van lachen met de fratsen van de acteurs. Quasi zonder attributen worden herkenbare situaties uitgebeeld die erg voor de geest spreken. Met een lach en een grap worden vaak erg pijnlijke en moeilijke situaties aangekaart. Karikaturen slaan ook hier erg goed aan.
Het is op deze luchtige manier dat een gewichtige boodschap de wereld wordt ingestuurd, gebruikmakend van de lokale culturele rijkdom.
Onder de nippa-boom
Elke vrijdagnamiddag, vertelt Jose tijdens de opleiding van de activisten, vinden we Pedro met zijn kameraden onder de nippa-boom. Nippa is een lokaal gedistilleerde bananenjenever. Soms ook van mandarijnen gestookt of van amarula. Het is lekker maar vooral erg straf. Hij heeft het erg moeilijk met de oriëntaties die hij ontving in het daghospitaal in Chimoio. Afgezien van alcohol moet hij ook het roken laten. De dokter vertelde hem tijdens de laatste maandelijkse controle, dat het normaal is dat hij zich soms wat slap voelt omdat een seropositieve persoon nu eenmaal haast 50% meer proteïnen nodig heeft dan een niet geïnfecteerd iemand. Daartegen helpt zelfs de gratis dagelijkse anti-retrovirale pil niet.
Samen met Naome, de gemeenschapsontwikkelaarster van Kwaedze, bezoekt Jose geregeld de ruziënde familie en probeert er de onprettige sfeer wat op te vrolijken. Er werd samen aan een strategie ter dieetverrijking gewerkt en Pedro nam laatst deel aan een specifieke opleiding in aangepaste tuinbouw.
De situatie van Louisa en Pedro is jammer genoeg niet uniek, blijkt uit de discussie. Soortgelijke verhalen doen zich elders voor. De activisten blijken vaak te stuiten op traditionele gebruiken of religieuze riten die aids-propagerend zijn. Door er samen over te praten worden echter oplossingen bedacht en instrumenten aangereikt die de activisten meekrijgen om hun taak te verlichten.
Ter vervollediging van het plaatje wordt voor de activisten nog even op een rijtje gezet wat de overheid precies doet en hoe de dorpelingen daarvan kunnen genieten. De tweede uitgave van de nationale PRSP-strategie PARPA wordt toegelicht en de transversale aandacht voor HIV en aids in dit armoedebestrijdingsplan wordt in de kijker gezet.
Tot de tanden gewapend met argumenten, informatie en ervaringen keren de activisten na de driedaagse naar hun respectieve dorpen terug met als objectief de Pedros en Louisa’s zo goed en kwaad als kan, bij te staan.