Gezondheid en Buen vivir
Beginnen doen we met Roman Vega, de internationaal coördinator van PHM: Het is belangrijk dat de internationale bijeenkomst opnieuw in Latijns-Amerika doorgaat, dat was geleden van 2004. Er is zo’n rijkdom aan ervaringen en visie op dit continent, vooral inzake de transformatie van gezondheidsmodellen. Een belangrijk element hierin is ‘buen vivir’: een totaalvisie op gezondheid, niet alleen voor de mens, maar voor alle levende wezens en voor de planeet. Wij kunnen niet gezond leven als de planeet zelf ongezond is.
Dat is een belangrijke conclusie voor onze strategie als wereldwijd netwerk: de strijd voor het recht op gezondheid kan niet los worden gevoerd van de strijd tegen het kapitalistisch systeem en het imperialisme. In onze strijd voor gezondheid, moeten we dus inzetten op bredere allianties: met de vredesbeweging, milieuorganisaties, feministische bewegingen,…
Welke andere evoluties zie je binnen PHM?
Roman Vega: De agenda en de doelstellingen die we tijdens de eerste bijeenkomst in 2000 formuleerden blijven relevant. Maar de accenten zijn wel verschoven: het is duidelijk dat de milieu eisen vandaag veel belangrijker zijn geworden. Daarom zijn de ervaringen en de kennis die inheemse volkeren in Latijns-Amerika met ons delen zo belangrijk, net zoals de discussies over voedselsoevereiniteit en biologische landbouw. Ook dit is weer gelinkt aan de bredere strijd tegen de voedselmultinationals. Daarnaast valt mij op hoe sterk de genderthematiek op de agenda staat. De feministische beweging en de strijd tegen het patriarchaat staat sterker dan ooit binnen PHM.
We blijven sterk inzetten op basisgezondheidszorg en het dekoloniseren van onze gezondheidssystemen. Op deze internationale conferentie kunnen we spijtig genoeg niet naast het thema oorlog kijken: de oorlogen in Palestina, in het Midden-Oosten, in Congo en in Oekraïne. Uiteraard hebben die een dramatische impact op de gezondheid van de bevolking en van de vele oorlogsvluchtelingen. We eisen dan ook een onmiddellijk staakt-het-vuren in Palestina en een vredevolle oplossing voor alle militaire conflicten.
Het kapitalisme is een aanslag op onze gezondheid
Morena Murillo en Cecilia Hernández maken deel uit van de Salvadoraanse delegatie en vertegenwoordigen het Foro Nacional de Salud.
Morena: Wij willen hier in Mar de Plata de ervaring delen van ons gezondheidswerk in El Salvador. Belangrijk om weten is dat we dit tussen 2009 en 2019 deden binnen een politieke context waarbij de linkse regeringspartij een grondige hervorming van het gezondheidsmodel doorvoerde. Als Foro ‘begeleidden’ we als het ware dit beleid, met gezondheidsacties in de gemeenschappen. Maar we bleven wel onze rol als kritisch middenveld spelen: naast de complementaire acties en dialoog met het ministerie van gezondheid, voerden we sociale audits uit op de gezondheidsvoorzieningen. We stelden systematisch de problemen en tekorten aan de kaak en eisten een verbetertraject van de directies en van het ministerie.
Er is veel interesse bij de andere deelnemers over wat we gerealiseerd hebben, gezien de enorme vooruitgang die we realiseerden in die tien jaar. En toch zijn we er niet in geslaagd het systeem echt te transformeren. In die zin was het goed voor goed om er hier aan herinnerd te worden dat het gezondheidssysteem niet los gezien kan worden van het kapitalistisch economisch model. We bleven een systeem beheren die geen antwoord kon bieden op de fundamentele gezondheidsproblemen, op de sociale determinanten zoals inkomen, werk, huisvesting… Een ministerie van gezondheid kan het economisch systeem niet veranderen, dat aan de basis ligt van de grote ongelijkheden in gezondheid en de onderliggende problemen.
We bespraken tijdens deze bijeenkomst de situatie in Palestina, waar de oorlog mensen, infrastructuur en kennis vernietigt. Maar ook zonder oorlog vernietigt het kapitalisme: onze rivieren worden vervuild, bossen gekapt, mensen worden van hun gronden verdreven en mensen sterven aan geneesbare ziektes omdat ze geen toegang tot gezondheidszorg hebben. Het is een illusie dat we het recht op gezondheid kunnen realiseren, zonder te werken aan systeemverandering. Daarom is het zo belangrijk dat we in de gemeenschappen terug aan bewustmaking doen en ideologische vorming geven en ons niet beperken tot de controle van de gezondheidsvoorzieningen.
Cecilia: Dat laatste is een belangrijke les, we moeten terug vertrekken van de basis. Soms denken we onbewust dat wij als professionelen wel weten waar we naartoe moeten, welk systeem of model we nodig hebben. Maar het is belangrijk om die inbreng uit de gemeenschappen te organiseren. Mensen zijn teleurgesteld in de vorige regering van het FMLN en gaan nu mee in de propaganda van deze uiterst rechtse regering. Maar dat geeft aan dat er te weinig deelname en betrokkenheid was van gemeenschappen in het beleid, er was geen gevoel van ‘eigenaarschap’. We moeten hard nadenken over hoe we het organisatie- en vormingswerk aanpakken de komende jaren. De kennis en ervaringen van de gemeenschappen moet daar in elk geval een plaats in krijgen. Een andere vraag zal zijn hoe we in de gemeenschappen het dominante discours kunnen counteren dat ontwikkeling gelijkstaat aan consumeren en ons ecosysteem vernietigen.
Morena: Ik wil afsluiten met een zelfkritische noot: onze delegatie van Centraal-Amerika is één van de grootste en ik durf te zeggen dat we ook de best georganiseerde zijn. We hebben een sterke structuur met het Regionaal Comité voor Gezondheidspromotie, maar toch vind ik dat we niet zichtbaar genoeg zijn op deze bijeenkomst. We hebben zo’n rijkdom aan ervaringen en kennis van Chiapas tot Costa Rica, die onvoldoende aan bod zijn gekomen. We moeten als regio ambitieuzer zijn met het oog op volgende internationale fora.
Het is hoopgevend om te zien dat vrouwen niet alleen in Honduras, maar overal ter wereld in actie komen rond dezelfde eisen.
Gezondheid en feminisme
Cristina Lara vertegenwoordigt de Hondurese feministische beweging Visitación Padilla. FOS ondersteunt hun werk rond seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, met een focus op sociale audits op de zorgverlening. Wat neemt zij mee uit Argentinië?
Voor mij is het belangrijk om te zien hoe onze problemen en onze strijd verbonden zijn. Het is hoopgevend om te zien dat vrouwen niet alleen in Honduras, maar overal ter wereld in actie komen rond dezelfde eisen. Gebrek aan toegang tot legale en veilige abortus, geweld tegen vrouwen, femicide… Het zijn geen Hondurese problemen, zelfs geen Latijns-Amerikaanse problemen. Wereldwijd voeren wij vrouwen die strijd.
Op gezondheidsvlak is het belangrijk om onze voorstellen inzake gezondheidsmodellen te verdiepen, vanuit het paradigma van ‘buen vivir’. Ik heb deze week veel geleerd van de ervaringen in Argentinië en Brazilië. Het belangrijkste is om ‘het leven’ terug centraal te zitten, zowel dat van de mens als van de planeet. Dit gaat lijnrecht in tegen de kapitalistische logica, waarbij gezondheid gezien wordt vanuit de optiek van het verkopen van medicamenten.
Ook dichter bij huis hebben we belangrijke ervaringen die we moeten integreren in onze gezondheidsmodellen, zoals het werk van de inheemse vroedvrouwen in Guatemala en Chiapas. We moeten afstappen van idee dat alle kennis uit het Westen komt. Er is veel kennis en rijkdom in onze regio, dit moeten we integreren in ons werk en in dialoog gaan met de academische wereld hierover. We moeten uit koloniale schema’s stappen en zelf acties uitwerken,
Tenslotte vind ik het belangrijk om de overweldigende solidariteit met Palestina in de verf te zetten. We eisen een onmiddellijk staakt-het-vuren en een einde aan de genocide. Maar we vergeten ook de andere conflicten in de wereld niet, zoals in Congo, waar vandaag niemand over spreekt. Die internationale solidariteit en de eis voor vrede wereldwijd neem ik terug mee naar Honduras.
Nu is het aan ons
Maria Zúniga is mede oprichtster van het Regionaal Comité voor Gezondheidspromotie in Centraal-Amerika begin jaren ’80 en was één van de initiatiefneemsters van de eerste bijeenkomst in Zuid-Afrika 24 jaar geleden. Ze nam deel aan de vijf internationale bijeenkomsten en blikt tevreden terug op deze editie:
“Er zit voortdurend evolutie in de beweging. Met de tweede bijeenkomst in Ecuador in 2004 werden de stemmen van de inheemse volkeren van Latijns-Amerika voor het eerst echt gehoord binnen PHM. We sluiten opnieuw aan bij die traditie met de vijfde bijeenkomst in Argentinië te organiseren. Ik zie ook veel meer jongeren onder de activisten en dat stemt me hoopvol voor onze beweging. Het is van deze jongeren en activisten dat de strijd afhangt. We kunnen als beweging internationale uitwisselingen organiseren, voorstellen formuleren en ervaringen uitwisselingen. Maar het is nu aan de organisaties hier aanwezig, aan de activisten zelf om in de landen onze eisen op de agenda te zetten en het recht op gezondheid wereldwijd te realiseren.”