Hoe ziet het leven van een gemiddelde Zimbabwaan er momenteel uit? Hoe slagen mensen er in om te overleven gezien de moeilijke politieke en economische omstandigheden in Zimbabwe?
Naome Chakanya: Het leefloon in Zimbabwe bedraagt momenteel ongeveer $500 per maand (± €385) voor een gezin van zes, terwijl een gemiddeld maandloon slechts $280 (±€215) bedraagt of zelfs maar $60 tot $80 voor landarbeiders. Dit enorm verschil toont aan dat het leven van een gemiddelde Zimbabwaan zeer moeilijk is: het meervoudig muntensysteem in Zimbabwe ( de Zimbabwaanse dollar wordt niet langer gebruikt, in plaats daarvan kunnen mensen allerlei munten zoals de Amerikaanse dollar of de Zuid-Afrikaanse Rand gebruiken, red.) zorgt ervoor dat prijzen stijgen en dat het steeds moeilijker wordt voor gezinnen om in hun basisbehoeften te voorzien.
Naast hun zeer lage lonen hebben landarbeiders het extra moeilijk door recente landhervormingen. Deze hebben ervoor gezorgd dat meer gronden die voordien eigendom waren van blanke boeren, nu toekomen aan inlandse boeren. Uit onderzoek blijkt echter dat de landarbeiders slechter af zijn wanneer ze werken voor een inlandse boer, omdat die zich nauwelijks bekommeren om de rechten en leef- en werkomstandigheden van de landarbeiders.
Wat betreft gezondheidszorg kunnen de meeste Zimbabwanen zich geen bezoek aan een dokter veroorloven omdat de prijzen zo hoog liggen en de lonen zo laag.Zelfs de meest elementaire verzorging is hierdoor ontoegankelijk geworden. Ook op vlak van andere basisbehoeften doen zich zware problemen voor: gezinnen zitten soms een week zonder stromend water en stroompannes komen zeer geregeld voor.
Welke houding nemen vakbonden aan ten aanzien van deze moeilijk sociaaleconomische situatie? Wat kunnen zij doen?
Het is zeer moeilijk voor vakbonden om zich tegen deze situatie te verzetten omdat collectieve onderhandelingen zeer vaak vastlopen. Bedrijfsleiders wijzen er immers op dat ze, door het meervoudig muntensysteeem, beneden hun capaciteit moeten produceren. Hierdoor is een loonsverhoging al bij voorbaat uitgesloten. Toch blijven de vakbonden strijden voor de rechten van werknemers en voor betere werkomstandigheden. ZCTU (de Zimbabwaanse vakbondskoepel, red.) kan daarvoor terugvallen op haar sterke structuren waardoor zij diensten zoals vorming kan blijven aanbieden en ook haar zichtbaarheid heeft kunnen behouden.
Wat is de precieze functie van LEDRIZ en welke resultaten hebben jullie inspanningen tot hiertoe opgeleverd?
LEDRIZ is een onderzoeksinstituut dat via vorming werkt aan de capaciteitsversterking van vakbonden en daarnaast onderzoek doet naar socio-economische thema’s. De informatie die voorkomt uit dergelijke onderzoeken wordt door ZCTU gebruikt bij lobbywerk en het onderbouwen van de strategie van de vakbond.
De vormingen van LEDRIZ zijn erop gericht om werknemers te leren zelf voor hun rechten op te komen door hen de juiste informatie te verschaffen. Syndicale leiders, maar ook werknemers aan de basis worden door LEDRIZ geïnformeerd over welke rechten ze kunnen opeisen en hoe ze dit best doen. De vormingen gaan zowel over socio-economische rechten in het algemeen (gezondheid, onderwijs, huisvesting, waardig leven, …) als over waardig werk in het bijzonder. LEDRIZ probeert hiermee het gebrek aan informatieverspreiding vanwege de regering op te vangen. Correcte informatie vormt immers de basis voor goede onderhandelingen en kwalitatief lobbywerk. Bovendien is het de bedoeling om vakbonden zelfstandiger te maken. Zo zijn ze bijvoorbeeld in staat om nu zelf hun collectieve onderhandelingsdocumenten voor te bereiden.
Hoe is het gesteld met de vrijheid van vereniging in Zimbabwe?
Vrijheid van vereniging bestaat op papier, maar in praktijk is hier helemaal geen sprake van. De regering gebruikt allerlei technieken om werknemers te onderdrukken en hun pogingen om zich te organiseren te verhinderen. Zo ben je verplicht om vooraf toestemming te vragen voor samenkomsten of demonstraties en indien je de toestemming krijgt, behoudt de politie het recht om de vergadering bij te wonen. Daarnaast krijgen vakbondsmilitanten in Zimbabwe systematisch te maken met intimidatie en arrestaties. Zo werden tijdens een staking in een mijn in 2009 een aantal werknemers neergeschoten en gearresteerd door de politie, terwijl ze enkel hun stakingsrecht uitoefenden.
Ook werkgevers houden er hun eigen tactieken op na om de rechten van werknemers te ondermijnen. Zo creëren ze bijvoorbeeld bepaalde managementposities binnen hun bedrijf die ze vervolgens aan werknemers geven die ze willen weghouden bij de vakbond. ZCTU is met een aantal werkgevers overeengekomen dat zij een bedrag van de lonen afhouden voor de financiering van de vakbond. In sommige gevallen houden zij het geld wel af, maar maken ze het niet over aan ZCTU, wat vanzelfsprekend hun financiële duurzaamheid aantast. De vele mensen die op basis van een tijdelijk contract tewerkgesteld zijn, vrezen bovendien dat hun contract niet verlengd zal worden indien hun werkgever ontdekt dat ze betrokken zijn bij vakbondsacties. Omwille van de hoge werkloosheid maakt dit mensen erg bang en terughoudend om zich binnen de vakbond te engageren.
Kortom, er is duidelijk een groot gebrek aan vrijheid van vereniging in Zimbabwe en dit blijft tot op vandaag een zeer belangrijk strijdpunt. De overheid vreest de kracht van een georganiseerde massa en gebruikt daarom de ‘verdeel en heers’-tactiek om zonder al te veel tegenwind hun gang te kunnen blijven gaan.
Hoe liggen de relaties tussen de regering en de vakbonden?
MDC, de partij van Eerste Minister Tsvangirai, komt oorspronkelijk voort uit de vakbond ZCTU, maar we zien dat hun band niet meer zo sterk is als in 2009. Hoewel er wel nog overleg gepleegd wordt tussen beiden, ligt het zwaartepunt van de macht nog steeds bij de partij van President Mugabe. De druk die ZCTU op MDC kan leggen leidt daardoor niet altijd tot het gewenste resultaat.
Zie jij een positieve uitkomst voor de politieke en sociaaleconomische problemen waar Zimbabwe vandaag mee kampt?
Ik geloof dat zelfs met een andere president het heel moeilijk zal blijven om al de problemen die er zijn aan te pakken. De economie moet gestabiliseerd worden, het sterftecijfer in Zimbabwemoet naar omlaag, schendingen van de mensenrechten moeten aangepakt worden, investeerders moeten aangetrokken worden, etc. Al deze problemen moeten systematisch aangepakt worden en het zal in iedere geval een proces van lange adem zijn.
Aan welke projecten wil LEDRIZ de komende jaren werken?
LEDRIZ heeft een boek uitgebracht “Beyond the enclave”, over inclusieve ontwikkeling in Zimbabwe. Het boek stelt strategieën voor om te komen tot inclusieve groei, een holistische aanpak van ontwikkeling gebaseerd op rechten. LEDRIZ wil met dit werk alle belanghebbenden (de overheid, bedrijven, …) bewust maken van deze aanpak en wil hen motiveren om er mee voor te zorgen dat iedereen, ook de gemarginaliseerden, betrokken worden in het groeiproces, in tegenstelling tot de huidige aanpak in Zimbabwe. Daarnaast zullen wij ook ons vormings- en opleidingsprogramma verderzetten en zullen we blijven ijveren voor waardig werk. Dat blijft voor ons het hart van het sociaaleconomisch ontwikkelingsproces in om het even welk land.
Aangezien jij ook coördinator bent van het Afrikaans Netwerk voor Arbeid (ALRN), hoe zie jij hun werking evolueren?
Momenteel zijn 13 Afrikaanse landen lid van dit netwerk, dat is voortgekomen uit vakbondsbewegingen over het hele continent. De bedoeling is om onderzoek te doen naar thema’s gerelateerd aan arbeid en rechten van werknemers en dit telkens in alle landen die lid zijn. Daarna wordt deze informatie samengebracht en aan de nationale vakbonden overgedragen.
Het verschil met anderen onderzoeksnetwerken is dat ALRN rechtstreeks met de vakbonden samenwerkt. Het zijn de vakbonden die een bepaald probleem identificeren en voorleggen aan het netwerk om dit verder te onderzoeken. Zo hebben we bijvoorbeeld een onderzoek gedaan naar sociale bescherming, een zeer actueel onderwerp. Hieruit werd vervolgens een strategische nota over het thema opgesteld met suggesties voor de vakbonden om sociale bescherming in hun land te verbeteren. Uit dit onderzoek is onder andere gebleken dat er bij mensen vraag is naar andere voordelen dan enkel financiële: zwangerschapsverlof, gezondheidszorg, problemen ten gevolge van HIV/aids, een goed pensioenstelsel, … Dit zijn onderwerpen waar mensen mee bezig zijn en die volgens hen een belangrijkere plaats moeten krijgen binnen het collectieve onderhandelingsproces. Zo zie je dat het onderzoek dat wij doen zeer belangrijk is voor het ontwikkelen van strategieën om armoede in Afrika aan te pakken. Informalisering van de economie en klimaatsverandering zijn onderwerpen die in de toekomst ook onderzocht zullen worden.
Bedankt Naome, voor dit gesprek
Ook bedankt aan fos, voor het werk dat ze doen en de middelen die ze ter beschikking van LEDRIZ, ZCTU en ALRN stellen, om de problemen waar we in Zimbabwe mee geconfronteerd worden, aan te pakken. De steun van fos is voor ons onontbeerlijk om de visie en doelen die we voor ogen hebben, waar te maken.
Meer info: Website van LEDRIZ