Shrinking space bij maatschappelijke organisaties in Zuid-Afrika – de opkomst van beschermingsmaffia’s

Werknemers en vakbonden onder vuur

Het Casual Workers Advice Office (CWAO) heeft zelf ervaring met beschermingsmaffia’s, en die ervaring is tweeledig. Ten eerste heeft CWAO gezien hoe werkgevers samenwerken met deze huurmoordenaars om werknemers te intimideren, zodat ze hun klachten tegen hen, of andere manieren om hun rechten te behalen, laten vallen. Meme Makhaula, organisator bij het CWAO, vertelt over een geval waarin werknemers gewoon te bang waren om te staken nadat ze om loonsverhoging hadden gevraagd en hun werkgever huurmoordenaars op hen had afgestuurd. Makhaula legt uit:

Inkabi hebben ons werk ernstig verstoord. Werknemers van bedrijven als Zoomarati (een drankenproducent in Zuid-Afrika) kunnen hun rechten niet uitoefenen omdat hun werkgever hen bedreigde met inkabi. We hebben het geschil tussen de werknemers en de werkgever voorgelegd en hebben er alles aan gedaan konden om de werknemers te helpen. Zelfs een stakingscertificaat hebben we voor hen geregeld, maar door de bedreigingen waren de werknemers gewoon te bang om te staken.

CWAO is zelf ook slachtoffer van de beschermingsmaffia. In juni 2023 werden twee activisten van het Simunye Worker’s Forum (SWF)*, twee omstanders en een bestuurslid van CWAO met scherp beschoten tijdens een demonstratie bij een bakkerij in Germiston, Johannesburg. Ze namen deel aan een vreedzame mars ter ondersteuning van ontslagen arbeidsmigranten. In plaats van een bevestigingsbrief van tewerkstelling te verstrekken zodat de arbeiders bij het ministerie van Binnenlandse Zaken een nieuwe werkvergunning konden aanvragen, reageerde de werkgever door inkabi op hen af te sturen. De huurmoordenaars openden het vuur en schoten lukraak in het rond. Twee van de mensen raakten hierbij ernstig gewond. Toch werd er niemand voor deze misdaad gearresteerd.

Een klimaat van angst en straffeloosheid

Medewerkers van CWAO en werknemers in het algemeen hebben nu niet enkel te kampen met schendingen van hun rechten, maar ook met bedreigingen van criminele elementen. De combinatie van deze factoren bemoeilijkt de organisatie van werknemers en hun recht op vergadering. Dit laatste is van zulk belang, omdat werknemers zo hun mening kunnen uiten, werkgevers en overheden kunnen wijzen op hun verantwoordelijkheden, maar ook invloed kunnen uitoefenen op het beleid op de werkplek en op nationaal niveau. De beschermingsmaffia’s proberen echter een klimaat van angst te creëren dat elke vorm van vrije meningsuiting, betrokkenheid op de werkplek en maatschappelijke participatie onderdrukt, waardoor de organisatie van werknemers nog meer wordt ingeperkt.

De voedingsbodem voor beschermingsmaffia’s

De reden waarom deze beschermingsmaffia’s zo vrijelijk lijken te kunnen opereren moet begrepen worden tegen een achtergrond van veelzijdige en complexe factoren. Hoge jeugdwerkloosheid, armoede, illegaal drugsgebruik, het ineenstorten van veiligheidsinstanties en een gebrek aan politieke wil, zorgen er samen voor dat deze soort criminaliteit kan gedijen. Volgens Makhaula is afpersing een kwestie van overleven. Het is een reactie van wie niet genoeg heeft om toch te proberen rondkomen. Werkloze jongeren grijpen hierbij naar afpersing en geweld om financiële vrijheid te krijgen.

Beschermingsmaffia’s zijn ontstaan in de bouwsector, waar er vaak een concurrentiestrijd is om opdrachten. Ze gebruiken hun lokale connecties en passen tactieken toe zoals afpersing, geweld, intimidatie en verstoring om hun doelen te bereiken. Hun activiteiten worden aangewakkerd door een vaak uitblijvende reactie van de staat, waardoor ze hun activiteiten kunnen uitbreiden en verspreiden naar andere sectoren. Zelfs scholen worden het slachtoffer van afpersing en zijn soms zelfs gedwongen hun deuren te sluiten omdat ze geen beschermingsgeld konden betalen. Door hun groeiende connecties met de politiek en de ordediensten hebben deze criminele organisaties een netwerk opgebouwd om hun eigen bescherming en immuniteit tegen vervolging te waarborgen. Dit zou kunnen verklaren waarom bijna twee jaar na de schietpartij in Germiston nog steeds niemand gearresteerd of veroordeeld is, ondanks het bestaan van camerabeelden.

Terwijl de wereld op 1 mei de Dag van de Arbeid viert, is het cruciaal om aandacht te besteden aan de uitdagingen waarmee werknemers en activisten worden geconfronteerd door nieuwe bedreigingen voor de organisatie van arbeidersbewegingen. Dit moet worden gezien in het licht van het falen van de staat om de belangen van de arbeidersklasse te beschermen.