Maria Ambuludí woont in de Ecuadoraanse hoofdstad Quito. Ze is 50 jaar en moeder van drie volwassen kinderen. Maria werkt hard: “Ik help mijn dochter in haar straatwinkeltje, waar we van alles en nog wat verkopen. Maar ik ben ook naaister en doe nog steeds naaiwerk op aanvraag.” Ze heeft geluk, want er is weer vraag op de binnenlandse markt. Dat komt door de hogere douanetarieven die de president heeft opgelegd: die ontmoedigen de invoer van goedkoop textiel uit het buitenland. Maria behoort tot de armste laag van de bevolking in Quito en kan niet rekenen op sociale zekerheid. Dat is enkel weggelegd voor de mensen die formeel bij een werkgever tewerk gesteld zijn, nog geen derde van de actieve bevolking. Maar tegenwoordig hebben mensen zoals Maria, de gewone Ecuadoranen, wel het recht om gratis een beroep te doen op gezondheidszorg. Vroeger lag dat anders: een doktersbezoek kostte 5 dollar, en dan had je de medicatie nog niet. Onbetaalbaar voor veel Ecuadoranen. Vandaag is de meeste medicatie gratis en krijgen de dokters een loon van de staat.
Doktersmentaliteit
Heeft iedereen daarmee nu wél toegang tot gezondheid? We vragen het aan Sara Proaño, actief bij Mujeres por la Vida (Vrouwen voor het Leven), die deel uitmaken van ForoUrbano. Deze fos-partner is een netwerk van organisaties die ijveren voor onderwijs, huisvesting en natuurlijk ook gezondheid van de armste lagen van de bevolking in de grote steden. “Iedereen heeft recht op gezondheid, en dat is zeker een grote verovering, maar in de praktijk scheelt er nog heel wat,” zegt Sara. “De gezondheidspost is gesloten, of de dokter is er niet, wat vooral in afgelegen gebieden voorkomt. En als de dokter er wel is, staan er enorme wachtrijen. Die duiken steeds vaker op, zeker nu het echt gratis aan het worden is. De mensen staan soms om 2 uur ‘s nachts op om tijdig in de rij te staan, maar toch zijn de volgnummers om een dokter te zien, al uitgeput. Soms moeten ze tot vier keer teruggaan vóór ze een nummer krijgen.” Wat Sara en ForoUrbano echter het meest tegen de borst stuit, is de mentaliteit van de dokters. “Ze hebben het gevoel dat ze voor een peulschil werken en voelen zich daar te goed voor. Sommige dokters trappen het na drie of vier patiënten af en gaan naar hun privépraktijk, waar ze tot 10 keer meer verdienen.” Er zijn ook gevallen bekend waarbij scanners twee maanden in gebruik zijn, dan ‘stuk gaan’ (lees: gesaboteerd worden). De dokters verwijzen de patiënten dan door naar de privékliniek, waar een scan 400 dollar kost.
Sociale controle
Dit soort wantoestanden klaagt ForoUrbano niet enkel aan, ze formuleren ook voorstellen over hoe het beter kan. Dat kunnen ze maar doen dankzij de sociale controle en de basisorganisaties die daarvoor zorgen, zoals de ‘gebruikersgroepen’. María Ambuludí zit in de gebruikersgroep van haar wijk in Quito. Haar motivatie: “Totnogtoe werkte ik voor mezelf en hielp ik mijn kinderen en familie, maar de kinderen zijn nu groot en het is tijd om ook andere mensen te helpen. Ik hou van politiek en toen men opriep om in onze wijk een gebruikersgroep op te starten, was ik direct kandidaat.”
De harde kern van haar groep bestaat uit 28 mensen maar op de vergaderingen zijn ze gewoonlijk een 40-tal. Ze vergaderen maandelijks op een zaterdagmiddag in Maria’s garage, die ze wat hebben schoongemaakt en geschilderd. Dan overleggen ze over wie hulp nodig heeft bij het zoeken van een woning, hoe ze rolstoelen gaan verkrijgen voor mensen van de derde leeftijd, hoe studiebeurzen voor kinderen, het organiseren van workshops over huiselijk geweld, van vormingen over gezondheid. “Nu willen we ervoor zorgen dat we een goede opleiding krijgen, zodat we degelijke sociale controle op de gezondheidscentra kunnen uitoefenen. Dan kunnen we op basis van bewijzen gaan reclameren bij het bestuur van de gezondheidspost,” aldus Maria. “Maar zo’n opleiding duurt drie dagen en brengt ook enkele kosten met zich mee. Om die te kunnen dekken, organiseren we activiteiten, zoals eten verkopen.”
Zelfrespect
ForoUrbano grijpt elke gelegenheid aan om mensen zoals Maria te organiseren. Dat ligt niet voor de hand, volgens Patricio Endara, coördinator van ForoUrbano: “Het gaat om zeer arme mensen, die vaak leven met minder dan 1 dollar per dag. Die zijn in de eerste plaats bezig met eten op tafel brengen, met overleven.” Het belang van deze basisgroepen is niet te onderschatten. “We geloven er heel sterk in dat je die organisaties moet versterken als je verandering wil. De mensen werken zélf aan huisvesting, opleiding en gezondheid, en winnen daarbij ook zelfrespect. We vormen ook lokale leiders, die voor inspraak in de lokale politiek kunnen zorgen,” zegt Patricio. Heel wat mensen in het netwerk zijn politiek actief. Sara is eerste opvolger van een schepen in Quito, en de nieuwe burgemeester is zelfs een van de medestichters van ForoUrbano. “Maar ook hij kan niet veel doen zonder basisorganisaties die hun rechten opeisen. We hebben elkaar nodig en moeten er samen voor gaan.”
12 jaar revolutie
Alle ogen zijn op Quito gericht, maar de wind van verandering waait door heel het land. Waar komt die plots vandaan? Ecuador was sinds jaar en dag een land waar een kleine elite de landbouwgrond in handen had en volop koffie, bananen, cacao enz. voor de export produceerde. Deze elite kreeg gaandeweg ook andere natuurlijke rijkdom in handen, zoals de petroleum die in de jaren zeventig ontdekt werd. Er waren ook plannen om de elektriciteitsmarkt en zelfs het water te privatiseren. “Ons land is niet arm, maar de mensen worden er wel arm gehouden,” zegt Patricio. “De biodiversiteit en de natuurlijke rijkdommen zijn enorm, maar de gewone mensen plukken de vruchten van die rijkdom niet.” De afgelopen 30 jaar had die elite ook de politieke macht in handen. Huisvesting, gezondheid of onderwijs waren voor hen geen prioriteit.
Maar allerlei organisaties van vrouwen, boeren, studenten en indianen boden weerstand. Op minder dan 12 jaar tijd werden niet minder dan 3 neoliberale presidenten van de macht verdreven door deze volksopstanden. Intussen staat de linkse president Correa al bijna drie jaar aan het roer. Hij heeft gebroken met het verleden. Onder zijn beleid zijn de uitgaven voor gezondheid en onderwijs verdubbeld – al is dat voor gezondheid nog steeds maar de helft van wat er eigenlijk nodig is. De petroleuminkomsten gaan nu wel naar sociale uitgaven.
Nooit geziene organisatie
Maar de grootste verandering tot nog toe is ongetwijfeld de nieuwe grondwet, die vorig jaar werd ingevoerd na een nooit geziene organisatie van inspraak van het volk. ForoUrbano en de leden van het netwerk zijn een paar van de talloze organisaties die de gewone mensen mobiliseerden om eraan mee te werken. “Het resultaat is een grondwet die de mensenrechten omvat, maar ook andere, revolutionaire rechten: de rechten van de natuur, het recht op water, het recht op een leefbare stad op mensenmaat,” aldus een trotse Patricio. Maar hij maakt meteen een kanttekening. “De nieuwe grondwet is een kompas: hij toont de weg waar we naartoe willen, niet wat er al is. Het proces kan in duigen vallen als de mensen niet snel concrete veranderingen zien. Dat is waar de rechtse media ook op azen. Ze aarzelen niet om elke manifestatie af te schilderen als een gewelddadige revolte. Het is een krachtmeting tussen de rechtse krachten en het volk.”
Grondwet in zakformaat
Misschien is het belangrijkste resultaat wel dat de kloof tussen het volk en de politiek kleiner is geworden. Heel wat mensen blijven de politiek volgen, blijven participeren en hebben de grondwet op zak – letterlijk! “Het is voor het eerst in de geschiedenis dat zelfs de meest afgelegen boer de grondwet in handen heeft. Die is in allerlei vormen verschenen: in zakformaat, met tekeningen, als krant of als tijdschrift, een jongerenversie. Met ForoUrbano deelden we op een gegeven moment tot 8000 exemplaren per dag uit in Quito: aan de bushaltes, aan straatverkopers, enz. De mensen beschouwen het als hún grondwet, en dat is ook nodig, zo zijn ze immers ook bereid om te waken over de toepassing ervan,” aldus Sara. Want de toepassing van al die mooie principes, daar draait het inderdaad om.
