De biermultinational Heineken produceerde vorig jaar 38 miljoen hectoliter bier en trok zo netto 2,5 miljoen euro winst binnen. Hun productie verspreidt zich over meer dan 70 landen en volgens hun website, gevuld met hippe grafieken, zou dat allemaal gebeuren met veel respect voor duurzaamheid en lokale gemeenschappen.
Niet dus. De winst komt er door verregaande uitbuiting van arbeiders. In Zuid-Afrika, een van de landen waar Heineken het meeste groeit, zien de werknemers af.
Geen rechten
“Ik werkte voor Heineken, maar werd doorgegeven van de ene naar de andere arbeidsmakelaar”, legt Simphiwe de vinger op de wonde. De 26-jarige alleenstaande moeder uit een township in Johannesburg, werkte dus niet rechtstreeks voor Heineken. Toch zorgen vrouwen als haar, via andere werkgevers mee voor de winst van de biergigant. “Volgens mijn loonstrook was ik lijnwerker, maar ik moest continu andere taken doen. Ik had geen functieomschrijving en ondanks beloftes, ook geen pauzes.”
Het lijkt alsof de rechten voor de werknemers van Heineken niet tellen. Normaal mogen arbeiders in Zuid-Afrika niet meer dan 45 gewone uren werken, maar dat gold niet voor Simphiwe. “Ik kreeg geen betaling voor overuren. Ondanks dat ik zo dikwijls overwerkte.”
Arbeidsmakelaars zijn de ideale façade voor multinationale ondernemingen om zich achter te verschuilen. Ook voor Heineken. Ze bieden alle soorten werk aan: tijdelijke arbeid, arbeidsbemiddeling en interim-arbeid.
Maar in tegenstelling tot vaste werknemers, heeft wie bij hen een contract aangaat geen zekerheid. Ze vallen onder een ander systeem en hebben zo minder rechten. Arbeidsmakelaars halen zo arbeidskrachten binnen voor grote ondernemingen waarmee losjes kan worden omgesprongen. Ideaal om de kosten de drukken.
Werk(on)zekerheid
Overleven als arbeider die indirect werkt voor Heineken, met een loon dat kan schommelen tussen 3000 en 5000 rand (188 tot 313 euro) door wisselende uren, is een heuse uitdaging . “Het was heel moeilijk om rond te komen. Ik gaf 600 rand uit voor transport, 1500 rand voor huur, 1000 rand aan kleding en 1000 rand aan boodschappen. Tegen het einde van de maand was er niets meer.”
De mix van onduidelijke uren en slechte lonen, laat ruimte voor misbruik. Al snel kreeg Simphiwe te maken met seksuele intimidatie en machtsmisbruik. “Het begon met ongepaste WhatsApp-berichten van een van de bazen. Gelukkig stopte hij toen ik duidelijk maakte dat ik daar niet mee gediend was. Maar kort daarop begon een andere supervisor me om naaktfoto’s te vragen…”
Vooral vrouwen zijn de dupe van de strikte machtsrelaties en verregaande onzekerheid bij onzeker werk. Het is een #metoo-verhaal waarbij machismo en macht zorgen voor intimidatie, gebrek aan ontplooiing en regelrechte uitbuiting. Die cultuur wordt bijvoorbeeld versterkt door traditionele leiderschapsstructuren.
De strijd voor arbeiders met onzeker werk, kan daarom niet los worden gezien van de strijd voor vrouwenemancipatie.
Daar stopte het voor Simphiwe. Na vier jaar zwoegen voor de biergigant liet ze horen dat ze de intimidatie niet tolereert. Maar daardoor verloor ze alles. Op dit moment blijft ze thuis, want niemand wil haar nog werk geven omdat ze opstond tegen de seksuele intimidatie. Zo deelt ze nu een huis deelt twee kamers met haar moeder broers en zussen. Haar kind woont bij haar vader.
Weerwerk
Simphiwe en haar collega’s verenigden zich in het Heineken Workers Forum. Want ze is niet de enige die het gehad heeft. De organisatie Casual Workers Advice Office (CWAO), waarmee FOS samenwerkt in Zuid-Afrika, steunt hen en probeert nu juridische stappen te ondernemen om een einde te maken aan de uitbuiting.
“Maar we willen ook dat iedereen die kan druk uitoefent op Heineken. Ik wil terug kunnen werken én in eerlijke omstandigheden”, zegt ze. Ze heeft dan ook een duidelijke boodschap: “Drink geen Heineken meer! Laat je horen bij Heineken! Door het internationaal voor elkaar op te nemen, zal Heineken de rechten van werknemers moeten respecteren.”