Dubbele standaarden
Sinds 2019 voert Women on Farms Project (WFP) samen met landarbeiders in de Kaapregio een continue strijd tegen het gebruik van schadelijke pesticiden op de wijngaarden. Ze klagen de dubbele standaarden van de EU aan. Een beleid dat ernstige schendingen van de arbeidsrechten impliceert. Bovendien houden veel eigenaars van wijnbouwdomeinen zich niet aan de regels over de verplichte voorziening van beschermende kleding, verstrekken ze onvoldoende of niet de juiste informatie, en negeren ze achteloos de tijdspanne voor blootstelling aan net gesprayde pesticiden. In het geval van ziekte met een duidelijke link met het contact met pesticiden, gaan ze elke verantwoordelijkheid uit de weg.
Afgelopen september organiseerde ze een grote optocht naar Bayer (die Monsanto overnam) in Zuid-Afrika. Bayer is wereldwijd een van de grootste pesticiden producenten op de markt. Landarbeidsters en activisten overhandigden een memorandum met de dringende oproep aan Bayer en de Europese Commissie om te stoppen met de productie en export van pesticiden die al verboden zijn in de EU.
Onlangs namen landen als België en Frankrijk het besluit om te stoppen met de exporthandel van deze verboden pesticiden. Maar het blijft wachten op een coherent EU-beleid die ook andere landen in acht neemt wanneer het milieumaatregelen treft. Een exportverbod op Europees niveau is onontbeerlijk. Respect voor de gezondheids- en arbeidsrechten stopt niet aan de grenzen. Wil men richting een klimaatrechtvaardige wereld zoals men oppert in de Green Deal, is er dringend actie nodig.
Gifstowwe maak ons siek
Meer dan een derde van de 192 zeer gevaarlijke pesticiden die in Zuid-Afrika geregistreerd en gebruikt worden, zijn verboden in de EU. Niet onterecht vraagt Jo-Ann Johannes zich af of “de levens van Europeanen dan zoveel belangrijker zijn dan de levens van mensen in Zuid-Afrika, en Afrika?”. Ze is een van de activisten bij WFP en komt al jaren op voor de rechten van landarbeiders. Ze bezoekt gemeenschappen en arbeidsters op de wijnplantages om hen te sensibiliseren over de schadelijke gevolgen van pesticiden. Samen met anderen deelt ze onder meer informatie over de gezondheids- en veiligheidsvoorschriften die noodzakelijk zijn wanneer pesticiden worden gebruikt.
“De impact op de gezondheid van de landarbeiders en omwonend is aanzienlijk”, getuigt ze. “Velen hebben last van chronische ademhalingsproblemen, huiduitslag en oogproblemen. Bovendien klagen veel vrouwen over urineweginfecties, omwille van de gebrekkige sanitaire voorzieningen. Vaak zijn er geen toiletten op de wijngaarden en moeten vrouwen noodgedwongen plassen in open ruimtes die vervuild zijn met pesticiden: ze zijn dus verplicht om op hun hurken te zitten in wijngaarden die besproeid zijn met pesticiden. Omdat er geen proper water of toiletpapier voorhanden is, moeten ze hun kleren gebruiken of gras dat nat is van de pesticiden.” Eveneens door het gebrek aan proper drinkwater kunnen de werknemers vaak hun handen niet wassen alvorens de lunch. Het zijn vooral de vrouwelijke seizoensarbeiders die geen speciale beschermende kleding en handschoenen krijgen als ze in de wijngaarden werken. Van hen wordt ook verwacht dat ze de wijngaarden onmiddellijk na het sproeien van pesticiden weer betreden, en soms worden er zelfs pesticiden gespoten in wijngaarden waar vrouwen werken.
Milieu racisme
De cijfers spreken boekdelen: 95% van de 385 miljoen mensen die de giftige gevolgen ondervinden van giftige bestrijdingsmiddelen leven in het Globale Zuiden. Uit onderzoek bleek dat in 2018 en 2019 bedrijven binnen EU-landen meer dan 140.000 ton pesticiden exporteerden die niet meer mogen worden gebruikt in Europa vanwege onaanvaardbare gezondheids- en milieurisico’s. De speciale VN-Rapporteur voor mensenrechten en giftige stoffen Marcos Orellana sprak dan ook klare taal na een bezoek aan Zuid-Afrika in augustus dit jaar: “de export van verboden pesticiden door de EU reproduceert langdurige racistische en koloniale patronen van uitbuiting”. In de West-Kaap sprak hij met vrouwelijke landarbeiders die routinematig zijn blootgesteld aan gevaarlijke pesticiden, met ernstige gevolgen voor hun gezondheid en die van de gemeenschap.
Onzekere toekomst
Als het gebruik van pesticiden in land van herkomst verboden is wegens te schadelijk, moet dit overal gelden. Als gevolg van de voortdurende initiatieven van onder meer WFP heeft de Zuid-Afrikaanse regering publiekelijk aangekondigd dat ze bepaalde schadelijke pesticiden tegen juni 2024 zal uitfaseren. Gezien de sterke weerstand van de boereneigenaren en de lobbykracht van de agrochemische industrie volgen de activisten dit proces met argusogen. Want de macht van die laatste is niet te onderschatten. De Eurocommissaris voor Milieu, Virginijus Sinkevičius, beloofde, in het kader van de Green new Deal, een initiatief voor de invoering van een mechanisme dat de productie en/of export verbiedt van bepaalde gevaarlijke chemische stoffen die verboden zijn in de EU. Dit om niet-EU-landen te beschermen tegen de negatieve effecten ervan op de gezondheid en het milieu. Het initiatief kadert binnen de Green new deal, maar is nergens op de huidige agenda van de Europese commissie te bespeuren. FOS steunt WFP in hun strijd tegen deze flagrante onrechtvaardigheid. WFP laat samen met FOS deze strijd echter niet los. Samen streven we continu naar de bescherming van de gezondheid van landarbeiders op Zuid-Afrikaanse wijngaarden.
Systeemverandering
De weg naar een internationaal bindend verdrag dat de productie en het gebruik van de meeste gevaarlijke pesticiden verbiedt, is nog lang. En wat op papier staat, moet vervolgens ook worden uitgevoerd. Daarom eisen we, samen met de ngo-coalitie stop pesticiden dat de EU een voortrekkersrol opneemt op internationaal niveau. Ons huidig systeem van consumptie en productie barst uit zijn voegen, het diepend ongelijkheid tussen groepen en landen steeds meer uit en zonder enig respect voor de grenzen van de planeet.
Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat we een kantelpunt hebben bereikt voor alle chemische vervuiling van onze ecosystemen: de schade van chemische stoffen op het milieu en menselijke schade is onomkeerbaar. Samen met onze internationale partners streven we naar een ambitieus en sociaal rechtvaardige transitie die niemand achterlaat.