Een wereld in crisis
Als 2020 in teken stond van de coronacrisis, dan stond 2021 (en binnenkort 2022?) in het teken van klimaatontwrichting. Hitterecords werden gebroken, bosbranden teisterden de hele aardbol, overstromingen waren niet langer een ver-van-ons-bedshow en een op de vijf doden bleek te wijten aan luchtverontreiniging. Een akelig voorsmaakje van wat ons nog te wachten staat.
In de geschiedenis van onze planeet ging massale uitsterving telkens gepaard met klimaatveranderingen. Ook vandaag dreigt de opwarming van de aarde, door de ontegensprekelijke toedracht van de mensheid, te zorgen voor massa-extinctie. Sinds 1970 is maar liefst 68% van de dierenpopulatie uitgestorven. Volgens sommige projecties maken de jongeren die vandaag opgroeien nog het zesde massale uitstervingsmoment in de geschiedenis van de aarde mee.
Het wordt steeds duidelijker dat wat er op ons afkomt, de levens op de aardbol totaal gaat veranderen. Meer nog, die veranderingen vinden nu al plaats. En dan heb ik het niet alleen over extreme weersfenomenen die plots je tuin afbranden of je kelder doen onderlopen.
Sociaal-economisch is klimaatverandering al bepalend voor de wereld waarin we leven. De rechtstreekse link tussen onrust en klimaatverandering is overduidelijk en nu het meest zichtbaar in gebieden die het meest kwetsbaar zijn. De impact op hongersnood en conflict is bijvoorbeeld wijd gedocumenteerd in Mozambique. Daarnaast zijn natuurrampen gelinkt aan klimaatverandering, verantwoordelijk voor wereldwijde migratiebewegingen. Of het nu vuur, water of honger is: wie niet weg is, is gezien. Denk aan Centraal-Amerika waar natuurgeweld in 2020 een gigantische impact had.
Nog meer druk op arbeiders
Klimaatverandering zet bovenal een ongeziene druk op de wereld van werk. Industriële infrastructuur verdwijnt plots door overstromingen. Dieren en planten krijgen het moeilijk, wat de landbouwindustrie ontwricht. Energieprijsschommelingen en het stilvallen van bepaalde productieketens – wat we intussen kennen door de coronacrisis – worden door klimaatverandering de nieuwe standaard. Het Europees Verbond van Vakverenigingen vatte de gevolgen samen en schetst een somber beeld als het gaat over arbeid en klimaat. Gaande van hittesterfte, acute gezondheidsproblemen, productiviteitsvermindering tot welvaarts- en jobverlies.
Gevolgen van klimaatverandering voor arbeid
- Jobverlies
- Productieonderbrekingen
- Verminderde gezondheid en veiligheid
- Korte en lange termijn migratie
Hoe leefbaar zal onze planeet zijn?
Ook de omgeving rondom het werk deelt in de klappen. Milieu en huisvesting komen onder druk te staan. Om nog niet te spreken over hoe sommige regio’s en gebieden totaal onleefbaar dreigen te worden door de stijgende vochtigheid.
Verder staat de gezondheid van arbeiders en hun gemeenschappen onvermijdelijk onder druk. Chronische stress door hittegolven en verwondingen door overstromingen zijn het meest zichtbaar. Maar ook subtielere gevolgen zoals een toename van epidemieën en de impact van oorlog, honger en migratie zetten druk op gezondheid en zorgsystemen.
Naast de sociale determinanten van gezondheid, zijn er ook de milieudeterminanten van gezondheid. Het hoeft niet te verbazen dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vaststelt dat beiden onder immense druk staan van klimaatverandering.
Gaan beleidsmakers voor eerlijke klimaattransitie?
Tegen de gevolgen van klimaatverandering moeten we ons dringend wapenen (adaptatie). En dat terwijl we inzetten op een koolstofneutrale of zelfs -negatieve economie om de aanhoudende verandering een halt toe te roepen (mitigatie). Zo komen we bij een laatste grote uitdaging die een impact heeft op arbeiders, hun werk en hun gezondheid: beleidsbeslissingen. Zullen politici nog willen investeren in sociale bescherming, wanneer er geld nodig is voor plotse infrastructuurwerken? Zullen arbeidsrechten nog van tel zijn, wanneer productiviteitsschommelingen en labiele toevoerketens de winsten van ondernemingen onder druk zetten? Kortom: laten politici en bedrijven de rechten, die net onder druk staan door toedoen van klimaatverandering, de verandering overleven?
Klimaatongelijkheid: lokaal en mondiaal
Klimaatverandering is niet neutraal. De gevolgen treffen niet iedereen gelijk en niet iedereen heeft dezelfde middelen om ermee om te gaan. Bovendien draagt niet iedereen evenveel bij aan klimaatverandering.
De verantwoordelijkheid tekent zich af volgens geografische lijnen. Als je enkel kijkt naar uitstoot, valt het op dat hoge- en middeninkomenslanden zorgen voor 86% van de wereldwijde uitstoot. Daarbij springt op het eerste gezicht China in het oog. Maar kijk je naar uitstoot per inwoner of ten opzichte van inkomen, doemt het aandeel van westerse landen op. Breng je nog eens de historische uitstoot in rekening, valt de Europese en Belgische verantwoordelijkheid nog meer op. Voeg daar de consumptie gerelateerde emissies bij, de uitstoot die gemaakt wordt in landen in functie van consumptie in een ander land, en je krijgt een nog meer getekend beeld.
FOS werkt samen met middenveldorganisaties in regio’s en landen waar de impact van klimaatverandering niet langer te overzien is.
Mozambique is één van de meest kwetsbare landen ter wereld voor klimaatverandering. In Centraal-Amerika slaat natuurgeweld heftig toe, wat een impact heeft op tewerkstelling en migratie. In de Andesregio smelten intussen de gletsjers en verandert het natuurlandschap drastisch, met drastische gevolgen voor werk en gezondheid.
Maar die geografische benadering van uitstoot vertelt niet alles. De energiesector is verantwoordelijk voor 75% van alle uitstoot, maar zorgt slechts voor een fractie van de wereldwijde jobs. Er zijn zelfs vier keer zoveel huishoudwerkers als arbeiders actief in de energiesector. Slechts 20 multinationale ondernemingen zijn verantwoordelijk voor een derde van de wereldwijde CO2-uitstoot. Volgens het geroemd rapport ‘‘Confronting carbon inequality’ is de rijkste 5% van de wereld verantwoordelijk voor een derde van de wereldwijde toename in CO2-uitstoot. De armste helft van de wereld zorgt voor maar 7% van de uitstoot. “Ons huidig economisch model heeft een catastrofaal klimaat en een even catastrofale ongelijkheid mogelijk gemaakt”, concludeerde voormalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki Moon toen hij die cijfers las.
De verantwoordelijkheid gelinkt aan persoonlijke rijkdom en geografie, staat haaks op het profiel van mensen en landen die het hardst getroffen worden. Bovendien wordt de ongelijkheid waarmee de wereld al decennia geconfronteerd wordt en die gelinkt is aan klasse, leeftijd, geslacht, gender en afkomst, verder uitgediept door de klimaatverandering. Niet iedereen is immers in staat om zich even vlot aan te passen aan een snel veranderende wereld. Een goed voorbeeld hiervan is hoe vrouwen vaak het eerste slachtoffer zijn. De traditionele taken die ze opnemen en hun beperkte financiële onafhankelijkheid maken hen extra kwetsbaar.
FOS werkt samen met lokale organisaties in de strijd voor waardig werk en sociale bescherming.
De mensen die deze lokale organisaties vertegenwoordigen, merken de impact van klimaatverandering aan de lijven. De Colombiaanse arbeiders die in de suikerrietsector werken, ondervinden hoe hun veiligheid op het werk in gevaar is door aanhoudende hitte. Zuid-Afrikaanse wijnplukkers, wiens families vaak zelf nog een eigen perceeltje bewerken om te kunnen overleven, beseffen dat een grillig klimaat hun voedselzekerheid in gevaar brengt. Dat terwijl de bedrijven en afzetmarkten in hun waardeketens disproportioneel bijdragen aan mondiale CO2-uitstoot.
Gezondheidsactivisten zien hoe het ontwrichte klimaat een impact heeft op de mens en omgeving. Toch blijken de gezondheidszorgsystemen, die ziekten en verwondingen gelinkt aan klimaatverandering kunnen aanpakken, geen prioriteit te zijn voor beleidsmakers. Vrouwenrechtenactivisten wereldwijd stellen intussen vast dat de gendergelijkheid door de klimaatverandering verder onder druk staat.
Klimaattransitie vraagt om sterk beleidskader
De klimaatopwarming heeft nu al een impact op waardig werk. Opnieuw worden de zwaksten het zwaarst getroffen, terwijl grote vervuilende bedrijven buiten schot blijven. Tijdens de actiedag voor klimaatbestendige jobs en tewerkstelling moedigen vakbonden wereldwijd de werkgevers aan om concrete stappen vooruit te zetten. Maar er is ook een breder kader nodig. Wij pleiten voor een rechtvaardige klimaattransitie, die de zwaksten beschermt en duurzame jobs oplevert. Hoe we dat zouden aanpakken? Dat lees je in ons vervolgartikel.
