Aanval op arbeidsrechten
10 januari 2023 was een slechte dag voor de arbeidsrechten, vooral voor de rechten van gezondheidswerkers in Zimbabwe. Het parlement keurde de Health Services Amendment Act goed, ondanks protest van gezondheidswerkers en -activisten. Met de nieuwe wet probeert de regering van Emmerson Mnangagwa een einde te maken aan de massale stakingen in de gezondheidszorg (en andere sectoren). De wet beperkt het recht van gezondheidswerkers om zich tegen beleid te verzetten. Ze verbiedt werknemers uit ‘essentiële diensten’ namelijk om meer dan drie dagen te staken.
Volgens gezondheidsactivisten, zoals Citizens Health Watch (CHW), zullen dergelijke extreme maatregelen de Zimbabwaanse gezondheidszorg alleen maar verder verzwakken. Door de slechte arbeidsvoorwaarden en economische crisis zijn gezondheidswerkers al massaal weggetrokken, op zoek naar betere voorwaarden. Meer dan 4000 gezondheidswerkers zouden het land verlaten hebben sinds 2021. De gezondheidsactivisten dringen er bij de regering op aan om de arbeidsvoorwaarden voor gezondheidswerkers te verbeteren in plaats van repressieve maatregelen op te leggen.
De gezondheidsorganisatie CHW verwacht geen rechtstreekse impact op haar werk. Ze gelooft wel dat de wet een impact zal hebben op het moreel van gezondheidswerkers, wat uiteindelijk negatieve gevolgen kan hebben voor de kwaliteit van de zorgverlening. Risicogroepen zullen daar waarschijnlijk het meeste onder lijden, want het zorgpersoneel staat doorgaans al negatief ten aanzien van die risicogroepen.
De goedkeuring van de wet, ondanks het verzet van gezondheidswerkers, baart opnieuw zorgen over de raadplegende processen in Zimbabwe. Zijn de raadplegende processen louter instrumenten geworden om legitimiteit te verlenen aan zelfdienende belangen of zijn ze nog doeltreffend en worden ze gerespecteerd?
De Criminal Law Bill
Een ander recent wetsontwerp gaat nog verder. Als de Criminal Law (Codification and Reform) Amendment Bill, of kortweg de Criminal Law Bill, wordt goedgekeurd, wordt de burgerlijke ruimte nog meer beperkt. Onder het huidige wetsontwerp kan eender wie strafrechtelijk vervolgd worden die:
- de soevereiniteit en nationale belangen van Zimbabwe bewust schaadt,
- steun zoekt bij een vreemd land op een manier die volgens de regering een gevaar vormt voor de soevereiniteit, de waardigheid en de onafhankelijkheid van het land, of
- zich tegen het regeringsbeleid uitspreekt, waarbij de straffen afhangen van de aard van de bijeenkomst en het resultaat van die bijeenkomst.
Het wetsontwerp brengt niet alleen de burgerlijke vrijheden en het voortbestaan van middenveldorganisaties in het gedrang, het is ook heel dubbelzinnig. Om een voorbeeld te geven: “het bewust schaden van de soevereiniteit en de nationale belangen van Zimbabwe”, zoals dat in de Criminal Law Bill staat, is ruim en vaag. Het kan verschillende dingen betekenen voor verschillende mensen. Een beklaagde wordt dus overgeleverd aan de discretie van een individu. Middenveldorganisaties en activisten vrezen dat de bepaling zal worden gebruikt om hen nog meer te criminaliseren. Hoewel er protestacties gevoerd worden, menen sommige activisten dat de vakbonden nog altijd te zwak en verdeeld zijn om de regering echt uit te dagen. Ze hopen nu op succesvolle procedures voor de rechtbanken.
De wet als wapen
De nieuwe, onpopulaire wetten in Zimbabwe passen binnen bredere politieke tendensen. Activisten beschuldigen president Emmerson Mnangagwa ervan dat hij van de wet een wapen maakt om zo een eenpartijstaat te installeren. Mnangagwa zou de wet ook gebruiken in een poging om zijn positie als leider van het land te verzekeren, én binnen zijn eigen partij ZANU (PF). Zijn leiderschap wordt namelijk al in vraag gesteld sinds hij in november 2017 het roer overnam van Robert Mugabe. De opkomst van Mnangagwa is altijd controversieel geweest na beschuldigingen van een coup.
Terwijl ZANU (PF) in het verleden haar macht bestendigde met geweld en intimidatie tegen tegenstanders, kiest de partij de laatste jaren steeds meer voor hervormingen van de wetgeving. Die hervormingen hebben verreikende gevolgen voor de democratie in Zimbabwe, want ze ondermijnen de rol van het middenveld als bewaker van de democratie. Het toezicht van middenveldorganisaties is essentieel voor transparantie en rekenschap. Beide zijn bijzonder belangrijk omdat het land binnenkort algemene verkiezingen houdt. Als de middenveldorganisaties buitenspel worden gezet, is ZANU (PF) zwaar in het voordeel. De regering verwerft namelijk de controle over informatie. Ze zou ook de voornaamste verdeler van voedselhulp worden. Die twee belangrijke tactieken heeft de regering altijd toegepast in de aanloop naar verkiezingen.
FOS besteedt in Zimbabwe veel aandacht aan de organisatie en mobilisatie van werknemers, aan gezondheid, gendergelijkheid en genderidentiteit. Samen met Zimbabwaanse organisaties streven we naar betere werk- en leefomstandigheden voor werknemers in de landbouwsector, de plattelandsgemeenschappen en de informele economie, voor vrouwen en de LGBTI+ gemeenschap. De recente reeks wetsontwerpen doet ernstige vragen rijzen. Ook over onze werking. Wat kunnen wij en andere internationale ngo’s doen om middenveldorganisaties in Zimbabwe te steunen? We zullen ons daarbij vooral laten leiden door de ervaring van de organisaties zelf. Wat hebben zij nodig? En wat is voor hen haalbaar?