Een terugblik op de gewelddadige verkiezingen van 2008
Robert Mugabe, leider van de partij ZANU-PF (Zimbabwaanse Afrikaanse Nationale Unie – Patriottisch Front) is sinds de onafhankelijkheid van Zimbabwe in 1980 president van het land. Een groot deel van zijn legislatuur werd gekenmerkt door een wrede dictatuur. In 2000 werd het MDC (Beweging voor Democratische Verandering) opgericht. De partij werd al snel de belangrijkste uitdager van ZANU-PF. Het MDC spruit voort uit de arbeidersbeweging (o.a. uit het ZCTU, het Zimbabwaanse Congres van Vakbonden – partner van fos).
Ondanks grootscheepse fraude en intimidatie door ZANU-PF won het MDC in 2008 onder leiding van Morgan Tsvangirai de verkiezingen. De partij behaalde echter geen absolute meerderheid waardoor er een tweede ronde kwam. In deze tweede ronde namen Mugabe en Tsvangirai het tegen elkaar op. Mugabe ontketende hierbij een golf van geweld waarbij duizenden aanhangers van het MDC ernstig mishandeld werden en tientallen aanhangers werden vermoord. Uiteindelijk trok Tsvangirai zich terug en bleef Mugabe als enige kandidaat over. Mugabe ‘won’ de verkiezingen maar zijn overwinning ontbrak iedere vorm van legitimiteit. Mugabe had uiteindelijk geen andere keuze dan een compromis te sluiten en de macht te delen met het MDC. Er kwam een Regering van Nationale Eenheid en er werd een Globaal Politiek Akkoord uitgewerkt met een reeks van hervormingen die voor een vreedzame oplossing van de politieke impasse dienden te zorgen.
De vreedzame verkiezingen van 2013
Op 13 juni 2013 kondigde president Mugabe 31 juli aan als datum voor de geharmoniseerde verkiezingen. Vervolgens gebruikte hij zijn presidentiële macht om de kieswet aan te passen, zonder instemming van het parlement. Mugabe behaalde op 31 juli 61 percent van de stemmen, tegenover 34 percent voor Tsvangirai. In het parlement behaalde ZANU-PF een absolute meerderheid van 76 percent, voldoende om de grondwet te herschrijven.
Gifti Muti, algemeen secrateris van GAPWUZ, de Vakbond van Landarbeiders van Zimbabwe en partner van fos, geeft toelichting: “De verkiezingen van 2013 verliepen vreedzaam, in sterk contrast met de verkiezingen van 2008 die werden gekenmerkt door geweld en bloedvergieten. Veel landarbeiders slaagden erin om te gaan stemmen. Toch waren de verkiezingen alles behalve vrij en eerlijk. Er waren heel wat onregelmatigheden. Zo werden heel wat kiezers uit de steden afgewezen omdat hun naam niet voorkwam op de kieslijst, en dit terwijl ze zich wel degelijk geregistreerd hadden. Heel veel mensen werden ook begeleid bij het uitbrengen van hun stem terwijl zij wel konden lezen en schrijven.”
Deze conclusies volgen uit de vaststellingen van de verkiezingswaarnemers die werden aangesteld door GAPWUZ in samenwerking met het Zimbabwaans Congres van Vakbonden (ZCTU) en andere organisaties van de civiele maatschappij. Andere voorbeelden die door de waarnemers werden aangehaald zijn onder andere de nog steeds geldende draconische wetgevingen die de vrije toegang tot informatie over de partijen of de vrije vereniging van de bevolking sterk beknotten, een heel groot aantal dubbele vermeldingen op de kieslijsten, waardoor de kans reëel is dat duizenden nepkiezers hun stem hebben uitgebracht, of de massale mediacampagne voor ZANU-PF door de staatsmedia in de periode voorafgaand aan de verkiezingen, waarbij de oppositiepartij werd zwart gemaakt.
Mugabe ontkent echter alle beschuldigingen van fraude en kondigde vlak na de bekendmaking van de resultaten aan dat de uitslag niet vatbaar is voor discussie en dat de verliezers hun nederlaag moeten erkennen, of anders “indien ze dit wensen, zelfmoord kunnen plegen”.
Tsvangirai tekende verzet aan bij het Grondwettelijk Hof, maar trok dit 24 uur voor de hoorzitting in stellende dat hij geen eerlijke hoorzitting zou krijgen.
Volgens de waarnemingsmissies van de Afrikaanse Unie en van SADC (OntwikkelingsGemeenschap van Zuidelijk Afrika)verliepen de verkiezingen vrij, vreedzaam en op een geloofwaardige manier. SADC voegde hier tenslotte nog eerlijk aan toe.
Intussen werd Mugabe op 22 augustus ingehuldigd als nieuwe president van Zimbabwe. Zij verkiezing zorgt voor een verdere polarisatie tussen enerzijds de Europese Unie, de Verenigde Staten en Australië en anderzijds de Afrikaanse Unie en SADC. Het Westen zal naar alle waarschijnlijkheid de sancties tegen Mugabe en zijn partij aanhouden, terwijl de Afrikaanse Unie en SADC Mugabe’s presidentschap zullen proberen te legitimeren en ervoor zullen pleiten de sancties op te heffen.
Hoe moet het nu verder?
De meningen over de toekomst zijn verdeeld en zijn op te splitsen in twee stromingen.
De eerste stroming
Een eerste stroming is optimistisch en stelt dat het Zimbabwaanse volk door massaal op ZANU-PF te stemmen de partij een duidelijk mandaat heeft gegeven om de economie verder in handen te brengen van de zwarte bevolking en hen een belangrijk aandeel te geven in de natuurlijke rijkdommen van het land. Als ZANU-PF in het “indigenisatieproject” slaagt, kan dit volgens hen een blauwprint betekenen voor een bredere economische emancipatie van de zwarte bevolking in Afrika. Zo zou Mugabe’s overweldigende overwinning een besmettelijk effect kunnen hebben op Zuid-Afrika en een massale boost betekenen voor Mugabe’s evenbeeld Julius Malema en zijn Economische Vrijheidsstrijders. Deze partij werd onlangs opgericht en ziet zichzelf als een radicale, linkse, anti-kapitalistische en anti-imperialistsche partij. De partij zal wellicht aan de verkiezingen van 2014 in Zuid-Afrika deelnemen.
Volgens deze stroming bestaat er geen toekomst voor de arbeidersklasse met het MDC en Tsvangirai omdat zij geen ideologie en strategie hebben ter bestrijding van de armoede.
De tweede stroming
Een tweede stroming bestaat uit de arbeidersbeweging, waaronder het ZCTU, en andere organisaties uit de civiele maatschappij. Zij vrezen dat Mugabe en ZANU-PF hun parlementaire meerderheid zullen gebruiken om de grondwet aan te passen en de manoeuvreerruimte voor de civiele maatschappij nog verder zullen inperken. Vakbonden zoals het ZCTU zullen niet worden gespaard – het MDC spruit immers voort uit de arbeidersbeweging. Verschillende democratische hervormingen van de afgelopen vijf jaar zullen wellicht worden teruggeschroefd en belangrijke hervormingen die in de pijplijn zaten, zoals de hervorming van repressieve wetgevingen waaronder de ‘wet op toegang tot informatie en de bescherming van de privacy’, ‘de wet op openbare orde en veiligheid’ en de strafwet, zullen niet langer doorgaan.
ZANU-PF zal haar “indiginisatiebeleid”, waarbij delen van de economie worden overgedragen aan de zwarte bevolking, verderzetten en zich ook gaan richten op banken en mijnen. Dit zal wellicht leiden tot verdere de-investeringen en werkloosheid.
De grootste vrees is dat de overwinning van ZANU-PF Zimbabwe zal herleiden tot een eenpartijstaat, waaronder sleutelinstellingen zoals het leger, de politie en het gerecht onder de gehele controle van het ZANU-PF zullen vallen.