Wat zijn de voornaamste uitdagingen voor Zuid-Afrika vandaag?
“Ons land wordt geconfronteerd met groeiende armoede, werkloosheid, dakloosheid en een ineenstorting van de publieke diensten. De ANC-regering spreekt van verbeterde openbare dienstverlening in de afgelopen 15 jaar, maar dit wordt niet door de realiteit bevestigd. Zo zijn de wachtlijsten voor huisvesting verdubbeld sinds 1994. Het overheidsbeleid van de afgelopen 15 jaar concentreerde zich op infrastructuur, zoals investeringen in het spoornet, de wegenbouw en de verbetering van luchthavens. Deze investeringen hebben de levensomstandigheden van arme bevolkingsgroepen niet verbeterd.”
Worden deze uitdagen ook serieus genomen door de verschillende politieke partijen die deelnemen aan de verkiezingen in april?
“Helaas zijn er momenteel geen alternatieve politieke bewegingen die oppositie voeren tegen het overheidsbeleid. De meeste partijen onderschrijven eenzelfde neoliberale agenda en er is weinig discussie over alternatieve strategieën die een oplossing zouden kunnen bieden voor de huidige sociaal-economische problemen. Het ontstaan van de nieuwe oppositiepartij COPE (nvdr: afsplitsing van het ANC) moet aangegrepen worden om dit soort discussies in gang te zetten. Alle partijen zouden hun politieke agenda’s moeten verduidelijken, ook de neoliberale beleidskeuzes die zij verdedigen, evenals de gevolgen van deze beleidskeuzes voor arbeiders en de arme bevolking in Zuid-Afrika.”
Wat is jullie rol daarin?
“We organiseren publieke fora waarbij politici worden uitgenodigd om het beleid van hun partij te verduidelijken. We verduidelijken ook zelf politieke agenda’s en geven onze interpretaties in verschillende publicaties. We organiseren workshops en verspreiden informatie via media die toegankelijk zijn voor gemarginaliseerde groepen, zodat ook zij een geïnformeerde keuze kunnen maken. Daarnaast gebruiken we onze relaties met basisorganisaties om activisten te betrekken in het nationale debat. Basisorganisaties zijn heel actief in Zuid-Afrika en zijn vaak in staat om veel steun te mobiliseren rond specifieke problemen.”
Op welke manieren kunnen basisorganisaties de verkiezingen benaderen?
“Tot nu toe onderscheiden we drie benaderingen van de verkiezingen. Ten eerste kan er een alliantie gevormd worden van Sociale groepen die hun eigen verkiezingskandidaten naar voren brengen. Ten tweede kunnen basisorganisaties mensen oproepen om niet te gaan stemmen, met als argument dat deze verkiezingen worden gedomineerd door de elite die heeft meegewerkt aan het in stand houden van landloosheid, en dat zij zeker geen verandering zullen brengen. Een derde mogelijkheid is het oproepen om ‘proteststemmen’ uit te brengen door je stembiljet ongeldig te maken. Voor alle duidelijkheid: wij steunen geen van deze benaderingen. Onze rol is het verhelderen van de verschillende mogelijkheden en hun voor- en nadelen. Zo versterken we de betrokkenheid en discussie binnen de sociale beweging.”
Waarom zijn de meningen binnen de sociale beweging verdeeld over de te kiezen benadering?
“Die verdeeldheid vindt haar oorsprong in de uiteenlopende ervaringen van basisorganisaties. Zo heeft een groep die zich heeft georganiseerd rond het verkrijgen van toegang tot water en elektriciteit, een heel andere ontwikkeling doorgemaakt dan een groep die de mensen in een bepaalde krottenwijk vertegenwoordigt. De verschillen worden nog groter wanneer je kijkt naar een vakbond die bezig is met het veilig stellen van hogere lonen. Het kost tijd voor dit soort groeperingen om gemeenschappelijke belangen te zien en samen te gaan werken. De groeperingen moeten naar elkaar toegroeien, via een gezond ontwikkelingsproces dat niet geforceerd mag worden. Maar op dit moment kan men dus nog niet spreken van een massabeweging die verandering in de politieke agenda’s kan realiseren.”
Is hierin een rol voor ILRIG weggelegd?
“De rol van ILRIG is om ondersteuning te bieden zodat men uiteindelijk wel dat punt bereikt. Sociale bewegingen hebben behoefte aan heel wat hulpmiddelen om uiteindelijk een rol te kunnen gaan spelen in het politieke debat. ILRIG voorziet in deze behoefte met onderzoek, workshops en publicaties.”
Intussen schijnt de vakbondskoepel COSATU toch invloed te hebben op het ANC, niet?
“COSATU heeft Jacob Zuma altijd nadrukkelijk gesteund. Toen Zuma ANC-voorzitter werd, zag COSATU de mogelijkheid om sterker te pleiten voor een alternatief beleid. En nu stelt het ANC-verkiezingsmanifest duidelijk dat de partij zich zal richten op de regulering van tijdelijk werk, onderaanneming en arbeidsbemiddeling. In vergelijking met het overheidsbeleid sinds 1994, lijkt er een duidelijke belofte in te schuilen om de beginselen van waardig werk vorm te geven. Maar aangezien de partij niet van haar neoliberale beleid is afgestapt, is het niet heel waarschijnlijk dat ze structurele beleidsveranderingen zullen doorvoeren. Bovendien kan COSATU niet worden gezien als een mogelijke kracht tegen neoliberaal beleid. Er is een officiële alliantie tussen de vakbondskoepel COSATU, het ANC en de SACP, de communistische partij. De vakbondsleiders hebben directe banden met het ANC. Beslissingen die worden genomen door het ANC, krijgen de steun van COSATU. De drie organisaties zullen altijd ten tijde van verkiezingen de gelederen sluiten. Dit is precies wat nu gebeurt. Maar binnen de vakbeweging zijn er wel tegenstellingen die stilaan aan de oppervlakte komen. Het is niet onwaarschijnlijk dat er in de komende vijf jaar een afsplitsing binnen COSATU plaatsvindt.”
Is er een verband met de speculaties in de kranten dat COPE een eigen vakbondskoepel aan het oprichten is?
“Binnen de rangen van COSATU lijkt er enige steun voor COPE te bestaan. Maar als er bonden of afdelingen zich van COSATU zouden afsplitsen, is er nog steeds geen enkele reden om aan te nemen dat zij zich zullen verenigen onder COPE – ondanks de ontevredenheid die ze misschien hebben over hun affiliatie met COSATU. COPE wordt immers gesteund door belangrijke bedrijven en zakenlui en dat zie je aan de politieke agenda van de partij.”
Hoe zie je de toekomst van de arbeidersbeweging?
“Een hergroepering van de arbeidersbeweging is noodzakelijk. Er moet een grotere mate van onafhankelijkheid zijn, hoewel de arbeidersbeweging ook niet geheel apolitiek moet worden. We moeten ijveren voor een democratische, militante arbeidersbeweging die ook meer aansluiting zoekt met de sociale bewegingen in het land.”
Zie je een rol hierin weggelegd voor ILRIG?
“Ja! We moeten op zoek blijven gaan naar alternatieven en ook meer proactief aan de slag gaan. Want de huidige crisis kan alleen worden opgelost met krachtige en actieve benaderingen en vooral met gedeelde inspanning.”
Meer info: onze werking in Zuid-Afrika
Meer info: achtergrondartikel