Hard labeur
Zwart, alsof ze uit de koolmijn komen, nemen de suikerrietkappers een pauze om hun middagmaal te nemen. Water om zich wat op te frissen is er niet hier op het veld. “We beginnen om 6 uur ’s morgens en kappen tot 2 à 3 uur in de namiddag, als onze taak gedaan is. Daarna wordt het te warm. We worden betaald per dag, 125 Nicaraguaanse Cordoba, omgerekend ongeveer 5 dollar”, aldus de ‘zafrero’ die ik aansprak. “Straks keren we terug met de bus die ons vanmorgen gebracht heeft. Mijn vrouw wast dan mijn kleren. Nee, zij wordt daar niet voor vergoed, hoe zwart de kleren ook zijn. Vorig jaar ben ik hier ook komen werken, ook toen met een contract voor 6 maanden.”
De ploegbaas geeft iets meer uitleg. “Gisterenavond hebben we dit veld in brand gestoken, om de overtollige bladeren te verwijderen. Vandaag moeten de zwartgeblakerde stengels gekapt worden om geen sap te verliezen. We werken op dit veld met twee ploegen, elk van 50 rietkappers. Elke arbeider krijgt zijn deel toegewezen om te kappen. ’s Avonds komt de vrachtwagen het suikerriet oppikken. De begeleider telt het aantal grepen met de kraan per arbeider, en op die basis krijgt men eventueel een extra verloning.”
Zwaar onder de indruk van het hard labeur, keren we terug naar onze auto en rijden een paar kilometer verder naar een veld waar suikerriet gekapt wordt om jonge planten te doen groeien. Tot onze verbazing treffen we hier heel wat vrouwen aan. “Wij kappen suikerriet en verdelen de stengels in stekken om nieuwe planten te genereren. Terwijl andere ploegen kappen, zorgen andere voor het aanplanten van nieuwe velden. Onze dagtaak zit erop als we 200 bundels gekapt en gesorteerd hebben. De arbeiders die het suikerriet inzaaien ontvangen het minimumloon van 105 Cordoba per dag (iets meer dan 4 dollar). Wie de zaai-loten kapt wordt per bundel betaalt en verdient een 300 Cordoba per dag.” Terwijl we staan te praten brengt een gezondheidsbrigadista water. In geval van nood heeft zij ook pakjes hydratatieserum ter beschikking.
Zwaar vakbondswerk
“De grootste uitdaging voor onze vakbond is om de tijdelijke werknemers te bereiken.” Aan het woord is Julio Lopez Montes, algemeen secretaris van de vakbond ‘Ramón Salvatierra’, genoemd naar een gesneuvelde Sandinistische bevrijdingstrijder. “In totaal werkten hier op de Ingenio Santa Rosa vorig jaar 4.140 arbeiders, de helft met een tijdelijk contract van 6, 9 of 11 maanden. Je hebt zelf kunnen zien hoe verspreid deze mensen op het veld werken. Dat maakt dat het moeilijk is om ze te bereiken. Daarenboven heerst hier toch nog een antisyndicaal klimaat. Dit bedrijf behoort tot de groep Pantaleón, die ook suikerrietbedrijven heeft in Guatemala, Honduras en Brazilië. Weet je dat op de bedrijven in Guatemala geen vakbonden zijn toegelaten? Hier hebben ze de vakbond moeten aanvaarden, omdat we al bestonden toen Pantaleón dit bedrijf overnam, na de verkiezingsnederlaag van de Sandinistische regering in de jaren ’90.”
“Jaarlijks is hier een verloop van rond de 30% van de arbeiders en arbeidsters. 80 tot 85% van de arbeiders en arbeidsters zijn jongeren, en zij beseffen niet hoeveel ze aan de vakbond te danken hebben. In maart gaan zij hun 50 libra suiker bij het bedrijf opvragen, maar zij beseffen niet dat we dat in de collectieve onderhandelingen verworven hebben. De lonen liggen hier 20% hoger dan het nationale minimumloon voor de sector. Nu draagt iedereen beschermingskledij aan benen en handen om ongelukken met het kapmes te voorkomen. Dat was vier jaar geleden nog niet het geval. Op het veld krijgen ze allemaal een maaltijd. Vorig jaar klaagde men over de slechte kwaliteit, en dat probleem hebben we op tafel gelegd. Het feit dat op elk veld een gezondheidsbrigadiste aanwezig is. Maar we moeten toegeven dat we misschien te weinig inspanning hebben gedaan om deze arbeiders en arbeidsters te organiseren.”
“De wet schrijft voor dat wie een jaar voor een zelfde baas heeft gewerkt, daarna een vast contract moet krijgen. Om dit te vermijden geeft het bedrijf maximaal een contract van 11 maanden, en de 12de maand is de werknemer werkloos. Daarna kan het bedrijf dezelfde werknemer terug aanwerven, zonder verdere verplichting. Bovendien besteedt het bedrijf meer en meer taken uit. In dit bedrijf alleen al zijn 214 onderaannemingsbedrijven bezig, zoals voor het transport, eten, eerste hulppost, enz. Daarom willen we als vakbond dat zoveel mogelijk werknemers een vast contract krijgen, rechtstreeks bij het bedrijf. Een voordeel daarvan is dat elke werknemer ook verplicht bij de sociale zekerheid is aangesloten voor de periode van tewerkstelling plus één maand extra. Dit geeft hem recht op gezondheidszorg en pensioen.”
“Onder impuls van fos hebben, zijn we gaan nadenken over wat de beste strategie is om de situatie van de suikerrietwerkers te verbeteren. We kwamen tot het besluit dat verder moesten kijken dan ons eigen suikerrietbedrijf en contact zoeken met andere bedrijfsvakbonden. Dat heeft geleid tot de oprichting van de Nationale Confederatie van Suikerrietbonden, waarbij nu drie vakbonden zijn aangesloten. Het feit dat we nu een erkende confederatie zijn, geeft ons toegang tot het nationaal overleg waar de minimumlonen per sector worden besproken.”
Gezondheid in gevaar
Meer en meer duiken studies op die wijzen op een mogelijk verband tussen enerzijds de suikerrietteelt en anderzijds de hoge graad van nierinsufficiëntie. Een aandoening die niet enkel onder suikerrietarbeiders maar ook onder de hele bevolking in toenemende mate wordt vastgesteld. Het vele gebruik van pesticiden en meststoffen op monoculturen als katoen (vroeger) en suikerriet (nu) is wellicht de oorzaak. Uit onderzoek blijkt dat het grondwater ernstig besmet is door zware metalen. Bovendien koopt de groep Pantaleón meer en meer gronden op, en boren zij waterputten om de irrigatiekanalen te bevoorraden. Het indirect gevolg is het peil van het grondwater sterk is afgenomen. Bewoners die hun water ook uit putten halen, komen zonder te zitten.